Szlak " Sakralne Perły Mazowsza" to pierwszy etap prezentacji najcenniejszych obiektów sakralnych na Mazowszu. Znajdą się na nim zarówno zabytki tej klasy, co katedra w Płocku, jak i sanktuarium w Loretto, czy kaplica w Choszczówce, związana ze sługa Bożym kard. Stefanem Wyszyńskim. O ich znaczeniu decydują zarówno walory historyczne, jak i religijne - wiele z nich to interesujące miejsca pielgrzymkowe lub związane z wybitnymi postaciami polskiego życia religijnego i patriotycznego.

Pierwszy drewniany kościół pw. Wniebowzięcia NMP, św. Apostołów Piotra i Pawła, św. Andrzeja oraz św. Katarzyny ufundował w tym miejscu Piotr Pietkowicz (Pietkiewicz), dworzanin księcia mazowieckiego Janusza I. Parafia węgrowska została erygowana w 1414 r. przez bp. Piotra Pełkę. W tym samym roku książę czerski i warszawski Bolesław IV nadał miejscowości prawo chełmińskie (potwierdził je w 1650 r. król Jan Kazimierz).

Na początku XVI w. powstała świątynia murowana. W czasie reformacji, w 1558 r., kościół przejęli protestanci, którzy zwrócili go katolikom dopiero w 1597 r. W 1703 r. Szwedzi - którzy zajęli Węgrów w czasie wojny północnej - z pomocą węgrowskich protestantów spalili kościół. Na jego zgliszczach wojewoda płocki Jan Bonawentura Krasiński, wybudował nową świątynię, w stylu barokowym, pw. Wniebowzięcia NMP, św. Apostołów Piotra, Pawła i Andrzeja. Konsekracji świątyni dokonał 13 listopada 1707 r. biskup łucki i brzeski Aleksander Benedykt Wyhowski z Wyhowa.

W latach 1707-1839 opiekę nad kościołem sprawowali księża komuniści, zwani bartoszkami. Biskup Władysław Jędruszuk 24 grudnia 1992 r. podniósł świątynię do rangi kolegiaty.

Szczególnym kultem otaczana jest tu przywieziona z Fatimy statua Matki Bożej Fatimskiej. Dekretem z dnia 28 lutego 1996 r. bp Antoni Dydycz potwierdził istniejący kult Matki Bożej i ogłosił kościół maryjnym sanktuarium diecezjalnym.

Papież Jan Paweł II 4 kwietnia 1997 r. nadał świątyni godność bazyliki mniejszej.

W ciągu wieków kościół był niejednokrotnie odnawiany z zewnątrz. Były także prowadzone prace konserwatorskie wewnątrz. Ostatnia rewitalizacja została przeprowadzona na początku XXI w.

Monumentalny kościół będący głównym akcentem architektonicznym miasta wytycza główną oś kompozycyjną założenia w Węgrowie. Został on zbudowany w latach 1703-1706 w stylu barokowym przez Carlo Ceroniego i Jana Reisnera według projektu Tylmana z Gameren.

Świątynia zbudowana na planie prostokąta, trójnawowa, przykryta sklepieniem kolebkowo-krzyżowym. Nawy boczne są znacznie węższe od głównej. Uwagę zwraca bogato profilowany gzyms na pilastrach toskańskich. Najważniejszym elementem architektury barokowej jest fasada świątyni i artystycznie wykonana brama wejściowa na teren kościoła. Fasada świątyni zajmuje całą pierzeję rynku, jest typowo barokowa, z trójkątnym szczytem zwieńczonym krzyżem łacińskim oraz figurami św. Apostołów Piotra i Pawła. Fronton świątyni jest ograniczony po obu stronach wieżyczkami pozostałymi z gotyckiego kościoła obronnego. Całą wysokość fasady zdobią dwa pilastry toskańskie. W osi fasady znajduje się portal wejściowy do świątyni, nad nim inskrypcja, ponadto okno oświetlające nawę główną oraz trójkątny szczyt z okulusem zwieńczony krzyżem. W fasadę wmurowano tablicę poświęconą nadaniu kościołowi godności bazyliki mniejszej.

Ogrodzenie kościoła jest również barokowe z dwiema dzwonnicami wolno stojącymi w narożach, z bramą przejazdową i dwoma przejściami dla pieszych. Trzy wejścia w bramie są rozdzielone toskańskimi pilastrami, nad którymi widoczne są typowe barokowe spływy z kwiatonami.

We wnętrzu kościoła znajduje się bogato zdobiony zespół barokowych fresków z lat 1707-1708 wykonanych w duchu kontrreformacji, autorstwa florenckiego malarza Michała Anioła Palloniego i obrazy Szymona Czechowicza.

• Fresk przedstawiający Wniebowzięcie NMP. - w prezbiterium, w ołtarzu głównym
• Kaplica z freskiem "Śmierć Chrystusa na krzyżu" oraz polichromie przedstawiające Chrzest Jezusa w Jordanie, Doktorów Kościoła i Wszystkich Świętych w niebie. - w nawie północnej
• Freski w kaplicy "Nauczanie Madonny" przedstawiające św. Annę, Maryję i św. Joachima. - w nawie południowej
• Fresk Patronów Polski, 6 Braci Polskich oraz Kazimierza Królewicza i malowidło "Patronki Polski".
• Fresk "Czyściec". - przy wejściu
• Dwa portrety pędzla Michała Palloniego: Jana Bonawentury Dobrogosta Krasińskiego z widokiem rynku węgrowskiego z 1712 r. oraz biskupa łuckiego i brzeskiego Aleksandra Benedykta Wyhowskiego z Wyhowa - konsekratora bazyliki - z widokiem wnętrza kościoła w czasie konsekracji.
• Organy niemieckiej firmy Schlag z 1905 r., które trafiły do Węgrowa w latach 60. XX w. z kościoła protestanckiego we Włocławku. Instrument zbudowany jest w stylu barokowym i posiada 25 głosów, dwa manuały oraz klawiaturę nożną.
• W zakrystii znajduje się 20 portretów sarmackich z XVIII w. przedstawiających dawnych właścicieli Węgrowa oraz dostojników kościelnych i świeckich, m.in. Stefana Wierzbowskiego - biskupa poznańskiego, twórcy kalwarii zbudowanej w Górze Kalwarii; ks. Krzysztofa Klakiera - fundatora biblioteki w Węgrowie, a także słynne zwierciadło mistrza wiedzy tajemnej Twardowskiego, wykonane z metalu (głównie srebra), w ramie z napisem łacińskim: "Tym lustrem Twardowski czynił sztuczki magiczne, lecz obrócone zostało to na chwałę Bożą". Za pomocą tego zwierciadła czarnoksiężnik wywołał ducha Barbary Radziwiłłówny dla Zygmunta Augusta, za co obu spotkała wkrótce śmierć.
• Figura Matki Bożej Fatimskiej. - w lewej kaplicy bocznej z freskiem "Śmierć Chrystusa na krzyżu"
• Ciekawostką wnętrza jest ambona wsparta na konfesjonale.

• W otoczeniu kościoła znajdują się: figura Matki Bożej z Dzieciątkiem, figura św. Józefa, wysoki krzyż drewniany i krzyż pamiątkowy z 1919 r.
• Głaz upamiętniający Katyń 1940 r. i katastrofę smoleńską z 10 kwietnia 2010 r.
• Po drugiej stronie ulicy znajdują się budynki dawnego seminarium księży bartoszków wzniesione w latach 1708-1711 oraz zabytkowa plebania z 1924 r.
• Kościół poreformacki pw. św. Antoniego z Padwy i św. Piotra z Alkantry zbudowany w latach 1693-1715 przez architekta Tylmana z Gameren i ozdobiony freskami Michała Palloniego.

1414 r. - Budowa drewnianego kościoła i erygowanie parafii przez bp. Piotra Pełkę.

XVI w. - Budowa kolejnego murowanego kościoła.

1558 r. - Zajęcie kościoła przez protestantów.

1597 r. - Odzyskanie kościoła przez katolików.

1703 r. - Spalenie kościoła przez Szwedów.

1703-1706 - Budowa nowego murowanego kościoła w stylu barokowym.

1711 r. - Konsekracja bazyliki.

1707-1839 - Opiekę nad kościołem sprawują księża bartoszkowie.

1992 r. - Podniesienie świątyni do rangi kolegiaty.

1993 r. - Inauguracja nabożeństw fatimskich.

1996 r. - Ogłoszenie świątyni sanktuarium maryjnym.

1997 r. - Nadanie kościołowi tytułu bazyliki mniejszej przez papieża Jana Pawła II.

1999 r. - Uroczyste ogłoszenie tytułu bazyliki mniejszej.

• Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia w Sulejówku.
• Katedra pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i Muzeum Diecezjalne w Siedlcach.
• Sanktuarium św. Walentego w Latowiczu.