Drewniane skarby Mazowsza - szlak drewnianej architektury sakralnej.

Mazowsze jest niezwykle bogate w przykłady sakralnego budownictwa drewnianego. Na terenie województwa odnotować można ponad 200 godnych uwagi obiektów.

Na obecnym etapie realizacji projektu "Skarbiec Mazowiecki - szlaki turystyczne obiektów sakralnych w Warszawie i na Mazowszu" pragniemy  zachęcić do odwiedzenia i poznania wybranych obiektów.

Na Mazowieckim Szlaku Drewnianej Architektury Sakralnej, któremu nadajemy nazwę Drewniane skarby Mazowsza, będziecie Państwo mogli zwiedzić aż 67 niezwykłych obiektów. Są to w większości mało znane i, choćby z tego powodu, rzadko odwiedzane kościoły i kaplice. Przy typowaniu obiektów braliśmy pod uwagę przede wszystkim ich historię, walory architektoniczne, rolę w lokalnym i ponadlokalnym życiu religijnym. Znajdujące się na szlakach świątynie pozwalają zapoznać się z różnorodnymi, zmieniającymi się w ciągu wieków, formami ich rozplanowania, kształtowania bryły, czy też wyposażenia i zdobienia wnętrza.

Na szlaku Drewniane skarby Mazowsza umieszczone zostały drewniane obiekty sakralne, podzielone na 6 tzw.  pętli: ciechanowską(14 obiektów), ostrołęcką (11), płocką (14), siedlecką (9), warszawską-wschodnią (8) i warszawską-zachodnią (10). W przygotowaniu - pętla radomska (7)

Dla zainteresowanych materiałami drukowanymi wydaliśmy miniprzewodnik "Drewniane skarby Mazowsza" z mapą.

Trudno dokładnie określić, kiedy powstała drewniana kaplica na cmentarzu. Istnieje kilka hipotez: że powstawała w XVII, XVIII, a nawet XIX stuleciu. Najbliższa prawdy wydaje się ta, odnosząca się do przełomu XVIII i XIX w.

Najprawdopodobniej kaplica powstała po 1795 r., a więc po III rozbiorze Polski. Wówczas ziemie te znalazły się pod zaborem pruskim, gdzie już od roku istniały przepisy zakazujące grzebania zmarłych wewnątrz miast i nakazujące zakładanie cmentarzy poza miastem. Prawdopodobnie właśnie wtedy powstał cmentarz grzebalny w Iłowie,a na nim - zachowana do dzisiaj kaplica drewniana.

Z daleka niepozornie wyglądająca kaplica, cały swój urok ukazuje „przy bliższym poznaniu”. I choć niestety dziś już nie jest używana i znajduje się w nie najlepszym stanie wciąż jeszcze możemy docenić jej piękno i zachowane przy budowie proporcje.

Usytuowana na osi wchód-zachód, z wejściem od zachodu (czyli orientowana), wzniesiona została na planie prostokąta, z prezbiterium zamkniętym trójbocznie (całkowite wymiary 9,50 x 7,10 m).

Dzięki nie oszalowanym belkom, układanych w konstrukcji zrębowej, możemy nie tylko zobaczyć sposób łączenia ich na narożach(na tzw. rybi ogon), ale przede wszystkim przekonać się o umiejętnościach cieśli,stawiających ten obiekt.

Kaplica pokryta jest wspólnym dachem dwuspadowym, przechodzącym nad częścią prezbiterialną w wielopołaciowy. Podobnie jak i daszki dobudówek - dwuspadowy nad kruchtą główną i pulpitowy nad zakrystią - pokryty jest blachą. Nakalenicy, nad środkową częścią, znajduje się kwadratowa wieżyczka na sygnaturkę z ozdobnie wycinanymi otworami.

Na dzisiejszym wyglądzie świątyni zaważyła przebudowa, dokonana w 1866 r. Wówczas do północnego zamknięcia prezbiterium dodano zakrystię. W przeciwieństwie do całej budowli, postawiono ją w konstrukcji sumikowo-łątkowej (między narożne słupy[łątki] - ze specjalnymi żłobieniami - wsuwane są bale, zwane sumikami).

Jednoprzestrzenne wnętrze, przekryte jest stropem płaskim. Od zachodu, nad wejściem, znajduje się niewielki chór muzyczny,wsparty na dwóch słupach.

Niestety,ze względu na stan zachowania, obecnie wnętrze kaplicy nie jest udostępnione do zwiedzania. Zachowały się tam jedynie resztki wyposażenia, przede wszystkim barokowa rama ołtarzowa z przełomu XVII i XVIII w.

Dawniej musiało to być dosyć bogato wyposażone wnętrze, skoro w okresie I wojny światowej - zaraz po zniszczeniu kościoła parafialnego w 1915 r. - właśnie w kaplicy przez pewien czas odprawiano nabożeństwa parafialne.

• Na cmentarzu parafialnym na uwagę zasługuje wykonany z piaskowca nagrobek, zmarłej w 1861 r. Ludwiki z Noiszewskich Lipowskiej.
• Na cmentarzu zostało również pochowanych ponad 400 polskich żołnierzy, którzy zginęli we wrześniu 1939 r., w końcowej fazie bitwy nad Bzurą, podczas walk z hitlerowskim najeźdźcą.
• W odległym o kilometr centrum dawnego miasteczka znajduje się charakterystyczny wydłużony, prostokątny rynek, a przy nim zabudowa z przełomu XIX i XX stulecia.
• We wschodniej części rynku zachował się murowany z cegły i otynkowany kościół pw. Znalezienia Krzyża Świętego. Został on zbudowany w 1781 r. - z fundacji Augusta Dąbskiego, kasztelana gostynińskiego i Adama Lasockiego, kasztelana sochaczewskiego - na miejscu drewnianej świątyni, spalonej w 1772 r. W ciągu swojej historii był dwukrotnie niszczony (w 1915 i w 1944) i za każdym razem pieczołowicie odbudowywany.

1224 r. - Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z dokumentu księcia mazowieckiego Konrada I.

1506 r. - Król Aleksander Jagiellończyk na prośbę dziedziców Iłowa, Feliksa i Prokopa Radzanowskich,nadał miejscowości prawa miejskie.

1750 r. - Coraz liczniej zamieszkujący miasteczko Żydzi uzyskali pozwolenie na wybudowanie synagogi(zniszczona przez Niemców podczas II wojny światowej).

1772 r. - Pożar zniszczył istniejący prawie dwa wieki drewniany kościół parafialny.

1781 r. - W miejsce spalonej świątyni został wybudowany, zachowany do dzisiaj, kościół murowany z fundacji Augusta Dąbskiego, kasztelana gostynińskiego i Adama Lasockiego, kasztelana sochaczewskiego.

1785 r. - Zamieszkujący okolicę ewangelicy, wystawili drewnianą świątynie, którą w 1861 r. zastąpiono obiektem murowanym.

XVIII/XIX w. - Prawdopodobnie wybudowano istniejącą do dzisiaj drewnianą kaplicę na cmentarzu parafialnym.

1827 r. - W Iłowie było 76domów i 663 mieszkańców.

1846 r. - Miasteczko zostało włączone w skład Księstwa Łowickiego.

1870 r. - Utrata praw miejskich.

1882 r. - W Iłowie było 30domów i 576 mieszkańców (z czego 445 Żydów).

1882 r. - Miejscowa parafia należała do dekanatu sochaczewskiego archidiecezji warszawskiej i liczyła 2373wiernych.

1915 r. - Spalenie kościoła parafialnego podczas działań I wojny światowej (odbudowa w 1921 r.).

1944 r. - Ponowne zniszczenie kościoła parafialnego, tym razem podczas działań II wojny światowej (rekonstrukcja w 1948 r.).

2006 r. - Parafia w Iłowie należała do dekanatu sannickiego diecezji łowickiej i liczyła 2779  wiernych.

Kaplica w Iłowie jest jednym z pięciu obiektów, dodanych w projekcie „Skarbiec Mazowiecki 2 szlaki turystyczne obiektów sakralnych w Warszawie i na Mazowszu - rozwój i komercjalizacja produktu” do istniejącej już „Pętli warszawskiej-zachodniej” Szlaku drewnianej architektury sakralnej. Znalazły się na niej również:

● Chynów - miejscowość położona85 km od Iłowa (dojazd przez Sochaczew i Grójec), z kościołem parafialnym pw. Świętej Trójcy, pochodzącym prawdopodobnie z połowy XVII w.

● Dobrzyków - miejscowość położona25 km od Iłowa (dojazd przez Słubice), z kościołem parafialnym pw. Narodzenia NMP, pochodzącym z lat 1775-1776.

● Troszyn Polski - miejscowość położona20 km od Iłowa (dojazd przez Słubice), z kościołem parafialnym pw. św. Leonarda,pochodzącym z 1636 r.

● Wilków - miejscowość położona70 km od Iłowa (dojazd przez Sochaczew i Żyrardów), z kościołem parafialnym pw. św. Wawrzyńca, pochodzącym z 1618 r.