Drewniane skarby Mazowsza - szlak drewnianej architektury sakralnej.

Mazowsze jest niezwykle bogate w przykłady sakralnego budownictwa drewnianego. Na terenie województwa odnotować można ponad 200 godnych uwagi obiektów.

Na obecnym etapie realizacji projektu "Skarbiec Mazowiecki - szlaki turystyczne obiektów sakralnych w Warszawie i na Mazowszu" pragniemy  zachęcić do odwiedzenia i poznania wybranych obiektów.

Na Mazowieckim Szlaku Drewnianej Architektury Sakralnej, któremu nadajemy nazwę Drewniane skarby Mazowsza, będziecie Państwo mogli zwiedzić aż 67 niezwykłych obiektów. Są to w większości mało znane i, choćby z tego powodu, rzadko odwiedzane kościoły i kaplice. Przy typowaniu obiektów braliśmy pod uwagę przede wszystkim ich historię, walory architektoniczne, rolę w lokalnym i ponadlokalnym życiu religijnym. Znajdujące się na szlakach świątynie pozwalają zapoznać się z różnorodnymi, zmieniającymi się w ciągu wieków, formami ich rozplanowania, kształtowania bryły, czy też wyposażenia i zdobienia wnętrza.

Na szlaku Drewniane skarby Mazowsza umieszczone zostały drewniane obiekty sakralne, podzielone na 6 tzw.  pętli: ciechanowską(14 obiektów), ostrołęcką (11), płocką (14), siedlecką (9), warszawską-wschodnią (8) i warszawską-zachodnią (10). W przygotowaniu - pętla radomska (7)

Dla zainteresowanych materiałami drukowanymi wydaliśmy miniprzewodnik "Drewniane skarby Mazowsza" z mapą.

Już co najmniej na początku XVII w. miejsce niedaleko wsi Borowina (bo tak dawniej nazywały się Waliska) słynęło z cudownego źródełka, do którego z każdym rokiem podążały coraz większe rzesze wiernych. W 1650 r. Agnieszka Łakoma, zapewne właścicielka oddalonej o kilka kilometrów wsi Ulów, wystawiła przy nim kościółek pw. Świętego Krzyża. Przy okazji ufundowała także prebendę, którą potwierdził metropolita gnieźnieński i prymas Polski, arcybiskup Maciej Łubieński. Ustanawiając prebendę, fundatorka tego niewielkiego kościoła postanowiła zapewnić fundusze dla duchownych opiekujących się tym lokalnym miejscem kultu, gdyż samo nie mogło zapewnić wystarczających dochodów na ich utrzymanie. Od tego momentu można mówić o rozwoju miejsca, do czego przyczyniało się m.in. organizowanie odpustów na święto Podwyższenia Krzyża Świętego, a później także w drugi dzień Zielonych Świątek.

W 1783 r., jeden z kolejnych dziedziców Ulowa, wojewoda rawski Bazyli Walicki zezwolił na osiedlanie się w Borowinie w okolicach kościółka. W tym celu m.in. pozwolił na wycinanie drzew potrzebnych na budowę domów i zabudowań gospodarczych, a także na okres sześciu lat zwalniał nowych mieszkańców od płacenia czynszu dla dworu.

Chociaż wieś się rozwijała, to jednak w 1850 r., z powodu odbywających się podczas odpustów burd i pijatyk, kuria biskupia w Sandomierzu zadecydowała o zamknięciu kościółka i zakazie organizowania odpustów.

Prawdopodobnie taki stan utrzymał się do początków XX w. Dopiero po zniszczeniu kościoła w Klwowie w 1915 r., przez pewien czas rolę świątyni parafialnej pełniła właśnie kaplica „na Borowinie”. Co ciekawe, chociaż w okresie międzywojennym teren należał administracyjnie do parafii Klwów, to jednak opiekowali się nim ojcowie kapucyni z Nowego Miasta nad Pilicą.

Kościółek, remontowany po II wojnie światowej, a ostatnio w latach 1984-1985, szczęśliwie przetrwał w niezmienionej formie do naszych czasów, będąc nadal świątynią filialną parafii w Klwowie.

Ponieważ w ciągu kilku wieków swojego istnienia kościółek w Waliskach uniknął przebudów,dzięki temu możemy dziś podziwiać tę niewielką świątynię w niezmienionym wyglądzie. 

Podobnie jak zdecydowana większość kościołów polskich, kościół w Waliskach został ustawiony na osi wschód-zachód z wejściem głównym od zachodu. Jest więc budowlą orientowaną, zbudowaną w konstrukcji zrębowej, której ściany z zewnątrz oszalowano pionowymi deskami.

Nawa została zbudowana na planie zbliżonym do kwadratu, węższe prezbiterium zamknięte jest ścianą prostą. Do niego od wschodu przylega zakrystia, zamknięta trójbocznie.

Nad nawą i prezbiterium znajdują się oddzielne dachy dwuspadowe, nad zakrystią - daszek pięciopołaciowy. Wszystkie pokryte są blachą. Na kalenicy, w końcowej części nawy, dobudowano w 1945 r. nową ośmioboczną wieżyczkę na sygnaturkę.

Na uwagę zasługuje umieszczona na zewnątrz ambona, usytuowana w miejscu łączenia południowej ściany nawy z prezbiterium. To rzadkie rozwiązanie, niespotykane w kościołach drewnianych. W tym przypadku ma to związek z niewielką powierzchnią świątyni i tłumami wiernych, gromadzącymi się na odpustach.

Po wejściu do wnętrza widzimy skromne jednonawowe wnętrze, przekryte wspólnym dla nawy i prezbiterium stropem płaskim.

• Belka tęczowa z barokowym krucyfiksem. Do niedawna po jego obu stronach znajdowały się barokowo-ludowe rzeźby przedstawiające św. Weronikę i św. Barbarę.
• Barokowy ołtarz główny, datowany na XVIII w. oraz dwa ołtarze boczne.
• W zachodniej części nawy znajduje się chór muzyczny, wsparty na dwóch słupach. Na nim umieszczono rokokowy prospekt organowy, który zapewne przeniesiono tutaj z kościoła parafialnego w Klwowie. Ponieważ prospekt okazał się zbyt duży dla tej niewielkiej świątyni, nad chórem wycięto belki stropowe, aby mógł stanąć w całości.

Teren przykościelny otoczony jest parkanem z bramą główną od południa.

• Na zachód od kościoła znajduje się cudowne źródełko, z którego woda - jak twierdzą okoliczni mieszkańcy - pomaga na choroby oczu. Obok niego ustawiona jest kamienna figura św. Jana Nepomucena, datowana na przełom XVIII i XIX w. Na tym ludowym przedstawieniu święty ma lewe oko chore, co zapewne ma podkreślać cudowną moc wody z miejscowego źródła.
• W oddalonym o około 8 km Klwowie, siedzibie parafii, możemy zobaczyć murowany kościół, wzniesiony od nowa w latach 1924-1931 staraniem ks. Wincentego Wróbla. Z XV-wiecznej świątyni, zniszczonej podczas I wojny światowej, zachowało się gotyckie prezbiterium.

1650 r. - Agnieszka Łakoma, zapewne właścicielka oddalonej o kilka kilometrów wsi Ulów, wystawiła w Borowinie kościółek pw. Świętego Krzyża.

1783 r. - Jeden z kolejnych dziedziców Ulowa, wojewoda rawski Bazyli Walicki, zezwolił na osiedlanie się w okolicach kościółka.

1827 r. - W Borowinie było 5 domówi 39 mieszkańców.

1850 r. - Z powodu odbywających się podczas odpustów burd i pijatyk, kuria biskupia w Sandomierzu zadecydowała o zamknięciu kościółka i zakazie organizowania odpustów w Borowinie.

1892 r. - Waliska albo Borowina - bo pod taką nazwą występuje wieś - liczyła 9 domów i 115 mieszkańców.

1892 r. - Miejscowość należała do parafii Klwów w dekanacie opoczyńskim diecezji sandomierskiej.

1915 r. - Po zniszczeniu kościoła w Klwowie w 1915 r., przez pewien czas rolę świątyni parafialnej pełniła „kaplica na Borowinie”, bo tak wówczas nazywano ten niewielki kościółek znajdujący się we wsi wymienianej jako Borowina (Waliska).

1984-1985 - Gruntowny remont kościoła.

2006 r. - Parafia w Klwowie, której podlegał kościół w Waliskach, należała do dekanatu drzewickiego diecezji radomskiej i liczyła 2540 wiernych.

Kościół w Waliskach jest jednym z sześciu obiektów w projekcie „Skarbiec Mazowiecki 2 szlaki turystyczne obiektów sakralnych w Warszawie i na Mazowszu - rozwój i komercjalizacja produktu”, które tworzą „pętlę radomską” na istniejącym już Szlaku drewnianej architektury sakralnej. Znalazły się na niej również:

● Bardzice - miejscowość położona 45 km od Walisk, z kościołem parafialnym pw. św. Andrzeja Boboli, pochodzącym z lat 1771-1773, przeniesionym na obecne miejsce z Białobrzegów Radomskich w 1956 r.

● Bukówno - miejscowość położona 15 km od Walisk, z kościołem parafialnym pw. Nawiedzenia NMP, pochodzącym z przełomu XVI i XVII w.

● Łęgonice Duże - miejscowość położona 10 km od Walisk, z kościołem parafialnym pw. św. Jana Chrzciciela, pochodzącym z 1725 r.

● Łęgonice Małe - miejscowość położona 8 km od Walisk, z kościołem parafialnym pw. św. Marii Magdaleny, pochodzącym z 1765 r.

● Radom (Muzeum Wsi Radomskiej) - miejscowość położona 45 km od Walisk, z kościołem pw. św. Doroty, pochodzącym z 1749 r., przeniesionym z Wolanowa i zestawionym w Muzeum Wsi Radomskiej w 1996 r.