Drewniane skarby Mazowsza - szlak drewnianej architektury sakralnej.

Mazowsze jest niezwykle bogate w przykłady sakralnego budownictwa drewnianego. Na terenie województwa odnotować można ponad 200 godnych uwagi obiektów.

Na obecnym etapie realizacji projektu "Skarbiec Mazowiecki - szlaki turystyczne obiektów sakralnych w Warszawie i na Mazowszu" pragniemy  zachęcić do odwiedzenia i poznania wybranych obiektów.

Na Mazowieckim Szlaku Drewnianej Architektury Sakralnej, któremu nadajemy nazwę Drewniane skarby Mazowsza, będziecie Państwo mogli zwiedzić aż 67 niezwykłych obiektów. Są to w większości mało znane i, choćby z tego powodu, rzadko odwiedzane kościoły i kaplice. Przy typowaniu obiektów braliśmy pod uwagę przede wszystkim ich historię, walory architektoniczne, rolę w lokalnym i ponadlokalnym życiu religijnym. Znajdujące się na szlakach świątynie pozwalają zapoznać się z różnorodnymi, zmieniającymi się w ciągu wieków, formami ich rozplanowania, kształtowania bryły, czy też wyposażenia i zdobienia wnętrza.

Na szlaku Drewniane skarby Mazowsza umieszczone zostały drewniane obiekty sakralne, podzielone na 6 tzw.  pętli: ciechanowską(14 obiektów), ostrołęcką (11), płocką (14), siedlecką (9), warszawską-wschodnią (8) i warszawską-zachodnią (10). W przygotowaniu - pętla radomska (7)

Dla zainteresowanych materiałami drukowanymi wydaliśmy miniprzewodnik "Drewniane skarby Mazowsza" z mapą.

Kto jeszcze chce zobaczyć stojący w swoim "naturalnym miejscu" kościół drewniany w Zielonej Ciechanowskiej musi się pospieszyć. Wszystko wskazuje na to, że w ciągu najbliższych kilku lat zostanie on przeniesiony do oddalonego o około 80 km Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu (patrz "pętla płocka" Szlaku Architektury Drewnianej).

Można się tylko cieszyć, że ten niezwykle interesujący obiekt nie zniknie z mazowieckiego krajobrazu. Gdy przed kilku laty wybudowano w Zielonej nowy kościół murowany wiadomo było, że parafia nie będzie w stanie udźwignąć ciężaru utrzymania dwóch świątyń.

Parafia pw. św. Mateusza została erygowana w 1448 r. przez biskupa płockiego, Pawła Giżyckiego. Wówczas została wzniesiona - z fundacji ówczesnych właścicieli wsi, Ślasów herbu Grzymała - pierwsza świątynia drewniana, która służyła wiernym przez prawie sto lat. Spłonęła ona przed 1527 r., bo wówczas już na jej miejscu stanął nowy kościół, który przetrwał do pocz. 2. poł. XVIII w.

Tę świątynię "starożytnością zrujnowaną" zastąpił w latach 1772-1774 nowy obiekt drewniany, ufundowany przez stolnika przasnyskiego, Wojciecha Pęczkowskiego. Ostatni remont kościoła przeprowadzono w latach 1995-1996, dzięki staraniom miejscowego proboszcza, ks. Ireneusza Żórawskiego. Wykonano wówczas nową podmurówkę oraz wymieniono podwaliny, a ściany zewnętrzne pokryto nowym szalunkiem. Te działania sprawiły, że świątynia nadal znajduje się w dość dobrym stanie, choć od kilku lat nie jest już użytkowana, w związku z wystawieniem w latach 2000-2009 po drugiej stronie drogi kościoła murowanego, do którego przeniesiono nabożeństwa parafialne. Wszystko wskazuje na to, że już niedługo drewniana świątynia zostanie przeniesiona do Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu (znajdującego się na "pętli płockiej" Szlaku Architektury Drewnianej).

Podobnie jak zdecydowana większość mazowieckich świątyń, tak i kościół w Zielonej Ciechanowskiej jest budowlą orientowaną, gdyż został wzniesiony na osi wschód-zachód, z prezbiterium zwróconym w kierunku wschodnim. Również jego konstrukcja nie odbiega od większości kościołów drewnianych na tym terenie - został wzniesiony w konstrukcji zrębowej, którą z zewnątrz oszalowano i wzmocniono lisicami. Tym elementem, który go odróżnia od zdecydowanej większości kościołów mazowieckich, jest przede wszystkim przybudowany do nawy od zachodu szeroki ryzalit, mieszczący w dolnej części kruchtę główną, a w górnej chór muzyczny.

Sam korpus nawowy został zbudowany na planie prostokąta, do którego od wschodu przylega węższe prezbiterium, zamknięte ścianą prostą. Przy nim od północy znajduje się zakrystia, od południa skarbczyk. Z kolei do korpusu nawowego od południa przylega kruchta boczna, zaś od zachodu wspomniany wcześniej szeroki ryzalit.

Interesujący jest również sam wygląd konstrukcji dachowej, ponieważ wspólny dach dwuspadowy (od wschodu przechodzący w trójspadowy), o jednakowym rozstawie krokwi, znajduje się nad nawą główną i prezbiterium. Natomiast nawy boczne osłaniają przedłużenia połaci dachu znajdującego się nad nawą główną. Podobnie, jak i pozostałe daszki - dwuspadowy nad kruchtą boczną, oraz pulpitowe nad zakrystią i skarbczykiem - pokryty jest blachą. Nad końcową częścią nawy góruje czworoboczna wieżyczka na sygnaturkę.

Po wejściu do świątyni przez kruchtę główną - umieszczoną w dolnej części szerokiego ryzalitu - możemy zobaczyć trójnawowe wnętrze, przekryte wspólnym stropem płaskim. Na trzy nawy rozdzielają je trzy pary kwadratowych słupów (które upodobniono do kolumn z cokołami i głowicami), połączonych górą odcinkowymi arkadami. 

• Belka tęczowa z barokowym krucyfiksem, pochodzącym z XVIII w.
• Mimo że kościół nie jest już użytkowany, to pozostała w nim większa część dawnego wyposażenia. Co prawda z późnobarokowe ołtarza głównego obrazy przeniesiono do nowej świątyni, ale już w dwóch ołtarzach bocznych - pochodzących z tego samego okresu (ok. 1777 r.) - praktycznie niewiele się zmieniło. W lewym ołtarzu bocznym znajduje się obraz "Św. Antoni Padewski", datowany na ok. 1777 r.
• Całości barokowego wnętrza dopełnia późnobarokowa ambona z 1778 r., zawieszona na północnej ścianie prezbiterium.
• Stojąc pośrodku tej drewnianej świątyni, można sobie zadać pytanie: co łączy wnętrze kościoła w Zielonej ze skarbcem na Wawelu czy też katedrami ormiańską i łacińska we Lwowie? Odpowiedź jest prosta: wszędzie tam znajdują się polichromie zaprojektowane bądź wykonane przez Józefa Mehoffera, wybitnego polskiego artystę malarza, witrażystę i grafika z okresu Młodej Polski. Co prawda, nie do końca jest wyjaśniony udział Józefa Mehoffera przy powstawaniu w latach 20. XX w. polichromii, jakie do dziś zachowały się na ścianach i stropie kościoła w Zielonej. Jedno jest pewne, jeśli nie wykonał ich osobiście, to jest na pewno ich projektantem.
• Wraz ze wszystkimi zabytkami ruchomymi (m.in. XVI-wieczną monstrancją, oraz XVIII-wiecznymi kropielnicą i chrzcielnicą) do nowego kościoła została przeniesiona również XIX-wieczna Droga krzyżowa. Dopiero teraz, po jej zdjęciu ze ścian nawy, można w całej okazałości podziwiać secesyjne polichromie o motywach roślinnych.

Teren przykościelny otoczony jest murowanym, otynkowanym ogrodzeniem, do którego prowadzą bramy z trzema przejściami - większa od południa i mniejsza od zachodu.

• Na południowy-zachód od kościoła stoi drewniana dzwonnica, pochodząca z końca XVIII w., która została wzniesiona na planie kwadratu o boku 4,80 m. Jej konstrukcję stanowią drewniane słupy, które wzmocniono ryglami i zastrzałami. Ściany z zewnątrz są oszalowane, w wydzielonej niewielkim gzymsem górnej części wycięte są w szalunku z każdej strony po dwa otwory głosowe. Nad dzwonnicą znajduje się dach namiotowy, kryty blachą, zwieńczony sterczyną z żelaznym krzyżem.
• Na południowy-wschód od kościoła usytuowany jest współczesny pomnik mieszkańców okolicznych wsi, którzy "polegli w obronie Ojczyzny, pomordowani przez oprawców ustroju totalitarno-komunistycznego" w latach 1945-1956.
• Po drugiej stronie drogi, na południowy-wschód od kościoła drewnianego stanęła wybudowana w latach 2000-2009 świątynia murowana.

1448 r. - Biskup płocki Paweł Giżycki eryguje w Zielonej parafię pw. św. Mateusza.

1527 r. - Spłonął pierwotny kościół, wzniesiony wraz z erekcją parafii, który wkrótce zastąpiono nowym obiektem drewnianym.

1772-1774 - Budowa trzeciego w historii parafii, istniejącego do dziś kościoła drewnianego, z fundacji stolnika przasnyskiego, Wojciecha Pęczkowskiego.

1827 r. - W Zielonej jest 12 domów i 60 mieszkańców.

1895 r. - Miejscowa parafia należy do dekanatu ciechanowskiego (wcześniej do przasnyskiego) diecezji płockiej i liczy ok. 2100 wiernych.

1895 r. - 12 domów i 62 mieszkańców (obecnie ok. 150 mieszkańców).

1995-1996 - Ostatni remont drewnianej świątyni.

2000 r. - Rozpoczęcie budowy nowej świątyni murowanej (trzy lata później wmurowano kamień węgielny).

2006 r. - Parafia w Zielonej, którą tworzy 28 miejscowości, należy do dekanatu przasnyskiego diecezji płockiej i liczy 1450 wiernych.

2009 r. - Ostatnia Msza św. w drewnianym kościele (27 września o godz. 8.00).

Kościół w Zielonej Ciechanowskiej jest jednym z 14 obiektów usytuowanych na "pętli ciechanowskiej" Szlaku Architektury Drewnianej. W jego najbliższym sąsiedztwie znajdują się kolejne kościoły drewniane, należące do tej samej pętli:

• Gąsiorowo - miejscowość położona 27 km na południowy-wschód od Zielonej (dojazd przez Pałuki, Gołymin i Przewodowo), z kościołem filialnym pw. św. Mikołaja, pochodzącym z 1792 r.
• Przedwojewo - miejscowość położona 18 km na południowy-zachód od Zielonej (dojazd przez Klewki i Turowo), z kościołem filialnym pw. Przemienienia Pańskiego i św. Stanisława, pochodzącym z 2. poł. XVIII w.
• Węgra - miejscowość położona 14 km na północny-zachód od Zielonej (dojazd przez Żbiki i Przasnysz), z kościołem parafialnym pw. św. Jana Chrzciciela, pochodzącym z 1730 r.

oraz obiekt należący do "pętli ostrołęckiej":

• Węgrzynowo - miejscowość położona na wschód o Zielonej (dojazd przez Szczuki), z kościołem parafialnym pw. Świętego Ducha, pochodzącym z 1694 r.