Drewniane skarby Mazowsza - szlak drewnianej architektury sakralnej.

Mazowsze jest niezwykle bogate w przykłady sakralnego budownictwa drewnianego. Na terenie województwa odnotować można ponad 200 godnych uwagi obiektów.

Na obecnym etapie realizacji projektu "Skarbiec Mazowiecki - szlaki turystyczne obiektów sakralnych w Warszawie i na Mazowszu" pragniemy  zachęcić do odwiedzenia i poznania wybranych obiektów.

Na Mazowieckim Szlaku Drewnianej Architektury Sakralnej, któremu nadajemy nazwę Drewniane skarby Mazowsza, będziecie Państwo mogli zwiedzić aż 67 niezwykłych obiektów. Są to w większości mało znane i, choćby z tego powodu, rzadko odwiedzane kościoły i kaplice. Przy typowaniu obiektów braliśmy pod uwagę przede wszystkim ich historię, walory architektoniczne, rolę w lokalnym i ponadlokalnym życiu religijnym. Znajdujące się na szlakach świątynie pozwalają zapoznać się z różnorodnymi, zmieniającymi się w ciągu wieków, formami ich rozplanowania, kształtowania bryły, czy też wyposażenia i zdobienia wnętrza.

Na szlaku Drewniane skarby Mazowsza umieszczone zostały drewniane obiekty sakralne, podzielone na 6 tzw.  pętli: ciechanowską(14 obiektów), ostrołęcką (11), płocką (14), siedlecką (9), warszawską-wschodnią (8) i warszawską-zachodnią (10). W przygotowaniu - pętla radomska (7)

Dla zainteresowanych materiałami drukowanymi wydaliśmy miniprzewodnik "Drewniane skarby Mazowsza" z mapą.

Ten nieduży kościół, niedawno odnowiony z zewnątrz, sprawia wrażenie nowego, ale nie dajmy się zwieść pozorom - jest to najstarszy kościół w całej gminie.

Żuków to wieś, położona na Równinie Łowicko-Błońskiej nad rzeczką Rokitnicą, dopływem Utraty, w gminie Grodzisk Mazowiecki.

Wieś powstała na przełomie XII i XIII w. i już w XIII w. erygowano tu parafię. Należy sądzić, że wraz z parafią powstał tu pierwszy kościół. W 2. poł. XV w. wieś należała do książąt mazowieckich. W 1520 r. książęta Janusz III i Stanisław erygowali parafię i wtedy wystawiono drugi kościół pw. Najświętszej Marii Panny. Stał on w innym miejscu, za rzeką, dziś w tym miejscu stoi krzyż otoczony płotkiem. 

Obecny kościół powstał w latach 1676-1677, kiedy proboszczem był ks. Mateusz Jacek Górzyński. Ksiądz ten był jednocześnie wikariuszem warszawskiej kolegiaty i to dzięki jego staraniom w Żukowie powstała nowa, drewniana świątynia, której konsekracji dokonał w 1682 r. biskup poznański Hieronim Wierzbowski. Po 140 latach, w 1817 r., kościół przeszedł pierwszy remont. Podczas drugiego remontu w 1889 r. do kościoła dobudowano murowaną zakrystię. Następny większy remont kościół przechodził w latach 1969-1970.

Niestety, w ciągu ostatnich lat stan jego tak się pogorszył, że podjęto decyzję o ponownym remoncie. Zaczęto od wymiany dachu, ale na następne prace zabrakło środków. Doceniając znaczenie tego zabytku z pomocą przyszła gmina Grodzisk Mazowiecki, która na remont kościoła przyznała 200 tys. zł. Ta kwota pozwoliła na remont fundamentów kościoła, na wymianę podwalin (czyli belek, na których stoją ściany), ponieważ stare uległy skruszeniu. Zrobiono też nowy szalunek, stolarkę okienną i drzwiową oraz uporządkowano teren wokół kościoła. Wszystko to sprawia, że kościół z zewnątrz wygląda jak nowy i trudno zorientować się, że ma XVII-wieczną metrykę.

We wnętrzu kościoła przeprowadzono renowację organów, krucyfiksu i obrazów. Na resztę prac zabrakło pieniędzy. Trzeba wymienić podłogę, odremontować ściany, przeprowadzić renowację głównego ołtarza i ołtarzy bocznych.

Rada Parafialna poddała pomysł wybicia specjalnych dukatów na potrzeby kościoła. Prezesem Mennicy Polskiej jest mieszkaniec Grodziska Mazowieckiego, który razem z gminą bardzo zaangażował się w tę akcję. W 2010 r. Mennica wyemitowała dukaty w dwóch wersjach: obiegowej (15 tys. monet) i kolekcjonerskiej (500 srebrnych monet). Każda obiegowa moneta ma nominał 7 dukatów, co jest równowartością 7 zł. Monety srebrne 70-cio dukatowe mają wartość 160 zł. Dukat ma na rewersie odwzorowanie obrazu "Przemienienie Pańskie" (obraz ten znajduje się w głównym ołtarzu kościoła) i datę ukończenia budowy kościoła - 1677 r. Na awersie umieszczono herb Grodziska Mazowieckiego. Emisja dukatów trwała do końca listopada 2010 r. i można było nimi płacić w sklepach w Grodzisku Mazowieckim. Po tym terminie dukaty nabrały wartości kolekcjonerskiej. Srebrne dukaty sprzedawano podczas dożynek w Grodzisku Mazowieckim.

Kościół w Żukowie jest nieduży, o zgrabnej, proporcjonalnej sylwetce. Jak większość kościołów jest orientowany, czyli jego prezbiterium skierowane jest na wschód. Jest zbudowany z drewnianych belek, łączonych na narożach na zrąb i z zewnątrz oszalowany deskami.

Do prostokątnej nawy od wschodu dostawione jest węższe prezbiterium, zamknięte trójbocznie, z przylegającą nową drewnianą zakrystią, w miejsce dawnej, murowanej. Od zachodu, przy nawie, znajduje się węższa od niej kruchta, do której prowadzą drewniane, nabijane gwoździami drzwi. Po bokach nawy znajdują się po trzy pary okien, a w prezbiterium po dwie.

Każda część kościoła przykryta jest osobnym dachem, nad nawą i prezbiterium dwuspadowym, nad zakrystią trójpołaciowym. Na kalenicy umieszczona jest wysmukła wieżyczka na planie kwadratu,  z małym dzwonem, zwanym sygnaturką, nakryta daszkiem w kształcie dzwonka, zwieńczona kulą i krzyżem. Wnętrze kościoła przykryte jest płaskim stropem.

W zachodniej części nawy znajduje się chór muzyczny, wsparty na murowanych słupach.

We wnętrzu kościoła, utrzymanym w jasnej tonacji, znajduje się wiele ciekawych zabytków, na które warto zwrócić uwagę.

• Prezbiterium od nawy oddziela czarna belka tęczowa, ze złotym napisem, na której umieszczony jest przeniesiony z poprzedniego kościoła XVI-wieczny krucyfiks. Figura ukrzyżowanego Chrystusa wykonana jest z lipowego drzewa. Na belce znajduje się napis: "O VOS OMNNES QVI TRANSITIS PER VIAM AT TENDITE ET VIDETE SI EST DOLOR SIMILIS SICUT DOLOR MEUS. HIER.CAP.PRIMO. VT FUSO TIBI CHRISTE FERAM PRO SANGVINE GRATES. + NULLA SATIS LONGUM SECULA TEMPUS ERUNT." Pierwsza część napisu to cytat z księgi Jeremiasza rozdz. I.: "Wszyscy co drogą zdążacie, przyjrzyjcie się, patrzcie czy jest boleść podobna do tej, co mnie przytłacza". Druga część napisu to dwuwiersz łacińskiego poety, jezuity Sidoniusa Hoschiusa (1596-1653): "Żeby Ci się odwdzięczyć Chryste za przelaną krew, nie wystarczyłoby tak długich wieków". 
• Interesująco przedstawia się ołtarz główny, do którego z boków przylegają dwie bramki z ciekawymi zwieńczeniami, dostawionymi w 1892 r. W zwieńczeniu części głównej ołtarza umieszczona jest rzeźba Trójcy Świętej z postaciami aniołów. Obraz w ołtarzu pochodzi z końca XVII w. i przedstawia "Przemienienie Pańskie", nawiązujące do wezwania kościoła. Chrystus na obrazie ma sukienkę ze srebrnej, trybowanej blachy. Pod obrazem rokokowe tabernakulum z 2. poł. XVIII w. zwieńczone krzyżem. Po obu stronach ołtarza, na ścianach, umieszczone są dwie drewniane rzeźby, pochodzące z poprzedniego kościoła. Przedstawiają one głównych patronów Polski, biskupów: św. Wojciecha i św. Stanisława.
• W prezbiterium, nad wejściem do zakrystii, umieszczona jest drewniana tablica fundacyjna z datą 1677. 
• Po lewej stronie prezbiterium znajduje się rokokowa, ozdobiona złoceniami ambona. 
• Konfesjonał znajdujący się po lewej stronie wejścia pochodzi z 1. poł. XVIII w. i we wnętrzu ma malowidło przedstawiające św. Piotra, trzymającego w ręku klucze.
• W lewym bocznym ołtarzu znajduje się obraz z końca XVIII w. przedstawiający Świętą Rodzinę ze św. Janem Chrzcicielem. Obraz przypisywany jest szkole włoskiej i został w 1862 r. ofiarowany do kościoła przez Ignacego Narewskiego. Obraz  przeszedł  w  1963 r. renowację.
• W prawym ołtarzu znajduje się obraz "Św. Antoni z Dzieciątkiem".
• Na chórze muzycznym umieszczony jest prospekt organowy z 1800 r.
• Rokokowa figura Chrystusa Zmartwychwstałego, pochodząca z 1784 r. która jest wystawiana w czasie świąt Wielkanocnych.
• Na północny-zachód od kościoła stoi drewniana dzwonnica, pochodząca z końca XVII w., a remontowana w XIX w. Zbudowana jest na planie kwadratu o boku 2,6 m, jednokondygnacyjna, w górnej jej części, w każdej ścianie, znajdują się po dwa półkoliste otwory dzwonowe, zamknięte drewnianą żaluzją.
• Na kościelnym cmentarzu znajduje się nagrobek Michała Mellerskiego, proboszcza żukowskiego, zmarłego w 1814 r.

• We wsi Żuków, w parku projektowanym przez Waleriana Kronenberga, stoi dwór z przełomu XIX i XX w. wzniesiony dla rodziny Bolechowskich.
• Ok. 5 km na południowy-zachód od Żukowa, położona jest wieś Chlebnia (dawniej Chlewnia), w której jest pozostałość wczesnośredniowiecznego grodziska z XI-XII w. zwanego "Szwedzkimi Górami". Przy grodzisku istniały osady i z jednej z nich wyrosło miasto Grodzisk.
• Ok. 7 km na południowy-wschód od Żukowa - Grodzisk Mazowiecki, kiedyś wieś, własność rodu Grodziskich, a od 1522 r. miasto, które w XVII w. przeszło na własność rodu Mokronowskich. Rozwój miasta nastąpił w związku z budową w poł. XIX w. kolei warszawsko-wiedeńskiej. Powstał wtedy zakład wodoleczniczy dr Bojasińskiego. W byłym sanatorium przy ul. Kilińskiego 12 mieści się obecnie szkoła. Ciekawym zabytkiem jest kościół parafialny pw. św. Anny, wybudowany w 1687 r. We wnętrzu kościoła znajduje się wiele zabytków w stylu renesansowym i barokowym. Przy ul. Okulickiego odrestaurowany dwór Skarbków, ze znajdującą się we wnętrzu polichromią Jana Bogumiła Plerscha z 1782 r. Willa Foksal przy ul.1 Maja, zbudowana w kształcie lokomotywy, na cześć kolei,  początkowo służyła jako poczekalnia. Grodzisk Mazowiecki był pierwszym przystankiem na trasie kolei warszawsko-wiedeńskiej, a willa Foksal była pierwszym budynkiem dworcowym. Obecny budynek dworca, w stylu dworkowym, został wybudowany w 1920 r. 
• Przy drodze nr 719 z Warszawy do Żyrardowa znajduje się posiadłość Stawisko (nazwa od fragmentu lasu ze stawem). Jest tu muzeum Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów. Tutaj przez wiele lat mieszkali, kochali to miejsce i opisywali je w swoich książkach.
• Ze Stawiska blisko już do Podkowy Leśnej. Tereny te należały do rodziny Lilpopów, związanej z wielkim przemysłem. Po rozparcelowaniu części majątku Lilpopów, architekt Tadeusz Tołwiński zaprojektował miasto-ogród. W tym lesistym terenie, w okazałych ogrodach, znajduje się wiele interesujących willi, projektowanych przez znanych architektów, m.in. Macieja Nowickiego, Bohdana Lacherta, Józefa Szanojca, czy Jana Dzierżanowskiego. Warto zajrzeć do parku, w którym znajduje się pięknie odrestaurowany budynek dawnego kasyna. Podkowa Leśna to również miasto rezerwatów i pomników przyrody. Najbardziej efektownym pomnikiem przyrody jest zabytkowa aleja lipowa im. Tadeusza Baniewicza, którą tworzy 175 lip drobnolistnych, w 3 szpalerach. Inż. Baniewicz był inicjatorem powołania spółki akcyjnej Elektryczne Koleje Dojazdowe, które połączyły z Warszawą szereg miejscowości podwarszawskich, kończąc swój bieg w Grodzisku Mazowieckim i Milanówku.
• Milanówek - miasto położone 2 km od Żukowa, powstało jako miejsce letniskowe po rozparcelowaniu przez M. Lasockiego swoich dóbr. W okresie 1900-1930 r. powstało ok. 600 budynków, położonych wśród sosnowego lasu. Milanówek przyciągał warszawską inteligencję, artystów i ludzi zamożnych lepszym komfortem życia. Miasto szybko się rozwijało i zmieniało charakter z letniskowego na miejsce całorocznego pobytu.  Podczas okupacji niemieckiej Milanówek był nazwany "Małym Londynem", gdyż działała tu delegatura Rządu Emigracyjnego, a po powstaniu warszawskim stacjonowało tu dowództwo Armii Krajowej. Podczas wojny na plebanii miejscowego kościoła przechowywano serce Chopina. W 1951 r. Milanówek otrzymał prawa miejskie.

XIII w. - Erygowanie parafii i powstanie pierwszego kościoła.

1520 r. - Ponowne erygowanie parafii przez książąt mazowieckich: Janusza III i Stanisława oraz budowa drugiego kościoła.                 

1676-1677 - Budowa obecnego kościoła.

21 października 1682 r. - Konsekracja kościoła przez sufrgana poznańskiego bp. Hieronima Wierzbowskiego.

1889 r. - Remont kościoła i dobudowanie murowanej zakrystii.

1969-1970 - Kolejny remont kościoła.

1971 r. - Wybudowanie nowej, jesionowej zakrystii.

2009 r. - Rozpoczęcie generalnego remontu świątyni.

2010 r. - Mennica Polska wyemitowała dukaty grodziskie z przeznaczeniem na remont kościoła.

• Na szlaku Architektury Sakralnej "Perły Mazowsza" znajduje się kościół we wsi Rokitno, położonej ok. 6 km na północ od Żukowa. Kościół parafialny pw. św. Jakuba i Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny jest wysokiej klasy zabytkiem. Jego projektantem był  Tomasz Bellotti, a budowano go prawie 200 lat, począwszy od 1693 r. Konsekracja kościoła odbyła się w 1797 r., ale prace przy budowie trwały nadal i ukończono je dopiero w latach 1883-1986. Fundatorem kościoła był biskup poznański Mikołaj Święcicki. Fasadę kościoła od zachodu wieńczyły dwie wieże, zniszczone podczas I wojny światowej i nie odbudowane. Front kościoła zdobią dwie kamienne rzeźby z lat 1762-1763:  Matki Bożej Łaskawej i św. Prymusa, które wyszły ze znakomitego warsztatu rzeźbiarskiego Jana Jerzego Plerscha. Wystrój kościoła jest barokowy, a w ołtarzu głównym znajduje się łaskami słynący obraz "Matka Boża z Dzieciątkiem", malowany na desce, z przełomu XVI i XVII w.
• Na trasie "pętli zachodniej" Szlaku Drewnianej Architektury Sakralnej, w odległości 16 km na zachód od Żukowa, w Izdebnie Kościelnym, znajduje się zabytkowy, drewniany kościół z XVIII w. pw. Najświętszej Marii Panny. Kościół został dobudowany do istniejącej od XVII w. murowanej kaplicy.