Drewniane skarby Mazowsza - szlak drewnianej architektury sakralnej.

Mazowsze jest niezwykle bogate w przykłady sakralnego budownictwa drewnianego. Na terenie województwa odnotować można ponad 200 godnych uwagi obiektów.

Na obecnym etapie realizacji projektu "Skarbiec Mazowiecki - szlaki turystyczne obiektów sakralnych w Warszawie i na Mazowszu" pragniemy  zachęcić do odwiedzenia i poznania wybranych obiektów.

Na Mazowieckim Szlaku Drewnianej Architektury Sakralnej, któremu nadajemy nazwę Drewniane skarby Mazowsza, będziecie Państwo mogli zwiedzić aż 67 niezwykłych obiektów. Są to w większości mało znane i, choćby z tego powodu, rzadko odwiedzane kościoły i kaplice. Przy typowaniu obiektów braliśmy pod uwagę przede wszystkim ich historię, walory architektoniczne, rolę w lokalnym i ponadlokalnym życiu religijnym. Znajdujące się na szlakach świątynie pozwalają zapoznać się z różnorodnymi, zmieniającymi się w ciągu wieków, formami ich rozplanowania, kształtowania bryły, czy też wyposażenia i zdobienia wnętrza.

Na szlaku Drewniane skarby Mazowsza umieszczone zostały drewniane obiekty sakralne, podzielone na 6 tzw.  pętli: ciechanowską(14 obiektów), ostrołęcką (11), płocką (14), siedlecką (9), warszawską-wschodnią (8) i warszawską-zachodnią (10). W przygotowaniu - pętla radomska (7)

Dla zainteresowanych materiałami drukowanymi wydaliśmy miniprzewodnik "Drewniane skarby Mazowsza" z mapą.

Będąc w okolicach Sierpca warto "nadłożyć" kilka kilometrów, aby odwiedzić znajdującą się już poza granicami historycznego Mazowsza (ale w granicach obecnego województwa mazowieckiego) wieś Łukomie. Możemy tutaj obejrzeć jeden z nielicznych - a na "pętli płockiej" jedyny - kościół drewniany, który posiada dobudowaną do nawy wieżę. Taki wygląd miejscowa świątynia zawdzięcza przebudowie, która miała miejsce pod koniec XIX w.

Chociaż pierwsza wzmianka o kościele w Łukomiu pochodzi z 1448 r., to jednak parafia pw. św. Katarzyny została erygowana znacznie wcześniej, bo już prawdopodobnie pod koniec XIV w.

Wzmianka z 1599 r. informuje już zapewne o kolejnej świątyni, która była wówczas pw. św. Małgorzaty i posiadała malowane prezbiterium oraz trzy ołtarze. Istniała ona do połowy XVIII w., a nowy obiekt drewniany ufundowała w 1761 r. właścicielka wsi i zarazem kolatorka, Maria Łucja Kampenhausen.

Według wizytacji z 1817 r. był on kryty dachówką, "w ścianach dobry, tarcicami czerwono malowanemi po wierzchu obity cały". Na obecnym wyglądzie świątyni zaważyła gruntowna przebudowa, która miała miejsce w 1881 r. Wówczas m.in. od zachodu dobudowano do nawy kwadratową wieżę, poprzedzoną kruchtą główną. Być może również wtedy przy południowej ścianie prezbiterium pojawił się niski składzik.

Ze względu na ograniczone możliwości finansowe parafii remonty kościoła, praktycznie przeprowadzane są na raty - tak było w latach 1910-1920, jak i podczas ostatniego remontu kapitalnego, który miał miejsce w latach 1986-2004. Ale dzięki temu za każdym razem udaje się wykonać najważniejsze prace, które sprawiają, że kościół przez kolejne dziesięciolecia może służyć parafii i wiernym.

Gdyby nie dobudowana pod koniec XIX w. wieża od zachodu (z dwoma niewielkimi pomieszczeniami po bokach), łukomska świątynia z zewnątrz przypominałaby charakterystyczny dla XVIII w. orientowany (a więc skierowany prezbiterium na wschód) kościół drewniany, który składa się z dwóch oddzielnych części. Od zachodu jest to szerszy korpus trójnawowy, zbudowany na planie prostokąta, do którego od wschodu przylega węższe prezbiterium, zamknięte trójbocznie.

Ale w tym przypadku jego "typową bryłę" urozmaica właśnie dobudowana do nawy od zachodu - w 1881 r. - kwadratowa wieża, poprzedzona pochodzącą z tego samego okresu kruchtą główną. Do prezbiterium od północy dostawiona jest zakrystia, a od południa niska przybudówka pełniąca rolę składziku.

Podobnie, jak praktycznie wszystkie kościoły drewniane na Mazowszu, tak i ten wzniesiony jest w konstrukcji zrębowej, którą z zewnątrz oszalowano.

Ciekawie wygląda konstrukcja dachowa, ponieważ wspólny dach dwuspadowy, o jednakowym rozstawie krokwi, znajduje się nad nawą główną i prezbiterium. Natomiast nawy boczne osłaniają przedłużenia połaci dachu znad głównej części nawy. Nad wieżą znajduje się dach namiotowy, nad kruchtą główną - daszek dwuspadowy, nad zakrystią - trójpołaciowy, a nad składzikiem - pulpitowy. Wszystkie pokryte są blachą. Nad końcową częścią nawy góruje ośmioboczna wieżyczka na sygnaturkę.

Przez kruchtę główną wchodzimy do trójnawowego wnętrza, rozdzielonego na nawy dwiema parami drewnianych słupów, wzdłuż których znajdują się arkady o łuku odcinkowym. Nawę główną i prezbiterium przekrywa wspólne dla obu części sklepienie kolebkowe (w końcowej części prezbiterium przechodzące w konchowe), w nawach bocznych znajdują się stropy płaskie.

• Belka tęczowa, umieszczona w miejscu łączenia nawy głównej z prezbiterium, z datowanym na początek XVI w. późnogotyckim krucyfiksem.
• Ołtarz główny o charakterze barokowym z XVIII w., w którego polu środkowym znajduje się obraz "Matka Boża z Dzieciątkiem" (prawdopodobnie z XVIII w.).
• Dwa ołtarze boczne pochodzące z XIX w. W polu środkowym ołtarza lewego umieszczony jest obraz "Św. Katarzyna", w polu środkowym ołtarza prawego - "Św. Antoni".
• Ambona, dostawiona do północnej ściany prezbiterium z datą 1881 r., pochodzi z okresu gruntownej przebudowy świątyni.
• Chór muzyczny, wsparty na czterech słupach, znajduje się przy zachodniej ścianie nawy. Na nim umieszczone są organy, wykonane przed 1910 r. w firmie Dominika Biernackiego w Dobrzyniu nad Wisłą.

Teren przykościelny otoczony jest ażurowym, ceglanym ogrodzeniem, do którego prowadzi od zachodu brama główna, a od południa furtka.

• Na północny-zachód od kościoła stoi drewniana dzwonnica, pochodząca z 1872 r. To ciekawy przykład budowania dzwonnicy "na słupach", jak pisały o tego typu obiektach XVIII- i XIX-wieczne wizytacje. Ich kształt można w przybliżeniu przyrównać do murowanych dzwonnic parawanowych - w tym przypadku podstawę stanowią trzy kwadratowe w przekroju słupy, ustawione w jednym rzędzie. Stoją one na poprzecznych belkach, wzmocnionych z dwóch stron zastrzałami. Natomiast u góry na słupach leży pozioma belka, służąca do mocowania dzwonów - na niej znajdują się krótkie belki poprzeczne, które są połączone ze słupami za pomocą zastrzałów. Dopiero na takiej konstrukcji spoczywa daszek dwuspadowy, kryty blachą. Do 2/3 wysokości belki są osłonięte daszkami, tworzącymi rodzaj obudowy.
• Około pół kilometra na południowy-zachód od kościoła znajduje się drewniany dwór, pochodzący z końca XIX w. Wzniesiony został w konstrukcji zrębowej (nie jest szalowany zewnątrz, ani otynkowany) na planie prostokąta, jest obiektem siedmioosiowym o dwutraktowym układzie pomieszczeń, posiadającym nowe ganki od frontu i od ogrodu. Całość pokrywa dach czterospadowy, kryty blachą. Niestety, obiekt jest obecnie niedostępny, można go jedynie oglądać z daleka.

Koniec XIV w. - Zapewne wówczas została w Łukomiu erygowana parafia, wtedy też został zbudowany kościół drewniany.

1448 r. - Pierwsza wzmianka o miejscowym kościele.

1599 r. - W wizytacji jest mowa o kościele pw. św. Małgorzaty, prawdopodobnie kolejnym w historii wsi, który przetrwał do około poł. XVIII w.

1761 r. - Maria Łucja Kampenhausen, właścicielka wsi i kolatorka, ufundowała zachowany do dzisiaj kościół.

1827 r. - We wsi Łukomie jest 26 domów i 258 mieszkańców.

1881 r. - Podczas gruntownej przebudowy kościoła od zachodu dobudowano do nawy wieżę, poprzedzoną kruchtą główną.

1884 r. - Miejscowa parafia należy do dekanatu rypińskiego diecezji płockiej i liczy 1629 wiernych.

1884 r. - W Łukomiu jest 50 domów i 455 mieszkańców.

1910-1920 - Generalny remont kościoła, przeprowadzony pod kierunkiem ks. Mariana Chacińskiego.

1956 r. - Kościół wewnątrz ozdobiono polichromiami.

1986-2004 - Ze względu na ograniczone możliwości finansowe parafii, remont świątyni przeprowadzony był "na raty".

2006 r. - Parafia w Łukomiu, którą tworzy 16 miejscowości, należy do dekanatu sierpeckiego diecezji płockiej i liczy 1465 wiernych.

Kościół w Łukomiu jest jednym z 14 obiektów usytuowanych na "pętli płockiej" Szlaku Architektury Drewnianej. W jego najbliższym sąsiedztwie znajdują się kolejne kościoły drewniane, należące do tej samej pętli:

• Poniatowo - miejscowość położona 16 km na północny-wschód od Łukomia (dojazd przez Lutocin), z kościołem parafialnym pw. św. Wawrzyńca, pochodzącym z 1805 r.
• Sierpc - miejscowość położona 10 km na południowy-zachód od Łukomia (dojazd przez Babiec), z dawnym kościołem parafialnym pw. Najświętszego Serca Jezusowego, pochodzącym z Drążdżewa, wzniesionym tam w 1744 r.

oraz obiekt należący do "pętli ciechanowskiej":

• Strzegowo - miejscowość położona 36 km na południowy-wschód od Łukomia (dojazd przez Bieżuń i Radzanów), z dawnym kościołem parafialnym pw. św. Anny, pochodzącym z lat 1755-1756.