Drewniane skarby Mazowsza - szlak drewnianej architektury sakralnej.

Mazowsze jest niezwykle bogate w przykłady sakralnego budownictwa drewnianego. Na terenie województwa odnotować można ponad 200 godnych uwagi obiektów.

Na obecnym etapie realizacji projektu "Skarbiec Mazowiecki - szlaki turystyczne obiektów sakralnych w Warszawie i na Mazowszu" pragniemy  zachęcić do odwiedzenia i poznania wybranych obiektów.

Na Mazowieckim Szlaku Drewnianej Architektury Sakralnej, któremu nadajemy nazwę Drewniane skarby Mazowsza, będziecie Państwo mogli zwiedzić aż 67 niezwykłych obiektów. Są to w większości mało znane i, choćby z tego powodu, rzadko odwiedzane kościoły i kaplice. Przy typowaniu obiektów braliśmy pod uwagę przede wszystkim ich historię, walory architektoniczne, rolę w lokalnym i ponadlokalnym życiu religijnym. Znajdujące się na szlakach świątynie pozwalają zapoznać się z różnorodnymi, zmieniającymi się w ciągu wieków, formami ich rozplanowania, kształtowania bryły, czy też wyposażenia i zdobienia wnętrza.

Na szlaku Drewniane skarby Mazowsza umieszczone zostały drewniane obiekty sakralne, podzielone na 6 tzw.  pętli: ciechanowską(14 obiektów), ostrołęcką (11), płocką (14), siedlecką (9), warszawską-wschodnią (8) i warszawską-zachodnią (10). W przygotowaniu - pętla radomska (7)

Dla zainteresowanych materiałami drukowanymi wydaliśmy miniprzewodnik "Drewniane skarby Mazowsza" z mapą.

Bijące Serce Historii

W pierwszej fazie tej części projektu "Skarbiec Mazowiecki" proponujemy zwiedzanie 48 świątyń, uwzględniają one podstawowe kategorie zwiedzania, np."  kościoły wotywne, świątynie związane z kapłańską drogą bł. ks. Jerzego Popiełuszki, kościoły Traktu Królewskiego a także miejsca związane z bł. Janem Pawełem II.

Drewniane skarby Mazowsza - szlak drewnianej architektury sakralnej.

Mazowsze jest niezwykle bogate w przykłady sakralnego budownictwa drewnianego. Na terenie województwa odnotować można ponad 200 godnych uwagi obiektów.

Na obecnym etapie realizacji projektu "Skarbiec Mazowiecki - szlaki turystyczne obiektów sakralnych w Warszawie i na Mazowszu" pragniemy  zachęcić do odwiedzenia i poznania wybranych obiektów.

Na Mazowieckim Szlaku Drewnianej Architektury Sakralnej, któremu nadajemy nazwę Drewniane skarby Mazowsza, będziecie Państwo mogli zwiedzić aż 67 niezwykłych obiektów. Są to w większości mało znane i, choćby z tego powodu, rzadko odwiedzane kościoły i kaplice. Przy typowaniu obiektów braliśmy pod uwagę przede wszystkim ich historię, walory architektoniczne, rolę w lokalnym i ponadlokalnym życiu religijnym. Znajdujące się na szlakach świątynie pozwalają zapoznać się z różnorodnymi, zmieniającymi się w ciągu wieków, formami ich rozplanowania, kształtowania bryły, czy też wyposażenia i zdobienia wnętrza.

Na szlaku Drewniane skarby Mazowsza umieszczone zostały drewniane obiekty sakralne, podzielone na 6 tzw.  pętli: ciechanowską(14 obiektów), ostrołęcką (11), płocką (14), siedlecką (9), warszawską-wschodnią (8) i warszawską-zachodnią (10). W przygotowaniu - pętla radomska (7)

Dla zainteresowanych materiałami drukowanymi wydaliśmy miniprzewodnik "Drewniane skarby Mazowsza" z mapą.

Już w X-XI w. znana była targowa osada Grodzisk. Początkowo była ona własnością książęcą, zaś po włączeniu Mazowsza do Korony stała się własnością królewską.

Prawdopodobnie modrzewiowy kościółek pw. św. Michała Archanioła powstał w tym miejscu w 1534 r. z fundacji królowej Bony, która zatrzymała się w Grodzisku, by odpocząć po trudach podróży. W niektórych kronikach można nawet spotkać informację, że urodziła tu syna i na pamiątkę tego ufundowała kościół.

Początkowo nie prowadzono tu systematycznego duszpasterstwa.

W 1602 r. król Zygmunt III Waza nadał konwentowi bernardynów warszawskich grunt wraz z kościołem i obowiązkiem odprawiania dla okolicznej ludności Mszy w niedziele i święta. Bernardyni przyjęli nadanie, a po osuszeniu przyległych bagnistych terenów przy kościele wznieśli dom mieszkalny i założyli zakonną rezydencję. 

Kiedy królowie z dynastii Wazów rezydowali w Warszawie, chętnie polowali w tych okolicach, ponieważ w pobliskim Nieporęcie mieli swój dwór myśliwski. Władysław IV i Jan Kazimierz do Grodziska wstępowali na modlitwę.

W 1717 r. bernardyni odbudowali kościół spalony w czasie potopu szwedzkiego.

W 1809 r. do tutejszego kościoła przeniesiono ołtarz z obrazem "Matka Boża Częstochowska" z bernardyńskiego kościoła na Pradze.

W 1841 r. bernardyni wydzierżawili swą posiadłość rolną w Grodzisku. Połowę domu mieszkalnego zastrzeżono dla dojeżdżającego księdza, drugą połowę objął dzierżawca, który miał wysyłać po kapłana furmankę z koniem w każdą niedzielę i święto. 

Wskutek zniszczeń I oraz II wojny światowej kościół popadł w ruinę i w latach 50. XX w. dokonano tak gruntownego remontu, że właściwie można mówić o przebudowie świątyni. Nawa została wydłużona prawie dwukrotnie, prezbiterium - stosunkowo krótkie i wąskie - otrzymało formę niespotykaną w tego typu XVIII-wiecznych kościołach na Mazowszu. Zbudowano wówczas także zupełnie nową konstrukcję dachową.   

Po kasacie zakonu bernardynów w 1864 r. świątynię włączono do parafii pw. Matki Bożej Loretańskiej na Pradze.

W 1975 r. utworzono w Grodzisku parafię pw. św. Michała Archanioła. Od 1977 r. Grodzisk należy administracyjnie do Warszawy. Kościół odnowiono w latach 2003-2004.

Trudno stwierdzić jednoznacznie, czy - tak jak twierdzą jedne źródła - kościół przetrwał przez wieki w swej pierwotnej postaci do dziś, czy - jak podają inne, które można uznać za bardziej wiarygodne - był w ciągu stuleci kilkakrotnie niszczony i odbudowywany.

Drewniany kościół w Grodzisku został wzniesiony w konstrukcji zrębowej (z poziomych bali, łączonych w narożnikach) i obustronnie oszalowany. Jest kościołem orientowanym (prezbiterium z ołtarzem głównym zwrócone jest ku wschodowi, ku Jerozolimie jako miejscu zmartwychwstania Chrystusa; orientowanie kościołów było regułą do XIX w., obecnie jest dosyć rzadkie.).

Korpus nawowy zbudowano na planie wydłużonego prostokąta. Prezbiterium jest bardzo niewielkie w stosunku do nawy i ma formę, niespotykaną w XVIII-wiecznych kościołach na Mazowszu. Uzyskało ją zapewne dopiero w XX w. Do prezbiterium z obu stron przylegają zakrystie.

Kościół nakryty jest stromym dwuspadowym dachem. Niższy, również dwuspadowy dach jest nad prezbiterium, a nad zakrystiami oddzielne daszki pulpitowe. Wszystkie kryte gontem.

Nad nawą umieszczono wieżyczkę na sygnaturkę (najmniejszy z dzwonów kościelnych) przykrytą cebulastym hełmem.

Przed głównym wejściem do kościoła wznosi się ganek wsparty na dwóch słupach, nakryty również dwuspadowym gontowym dachem. Na trójkątnym szczycie ganku znajduje się maleńka rzeźba patrona kościoła św. Michała Archanioła.

Wnętrze kościoła jest jednonawowe, z płaskim drewnianym stropem oddzielnym nad nawą i nad węższym prezbiterium, które zostało zamknięte prosto.

• Ołtarz główny z obrazem "Matka Boża Częstochowska" (XVIII w.), przeniesionym do tutejszej świątyni z kościoła bernardynów na Pradze w 1809 r. Barokowy kościół bernardynów został wówczas zburzony ze względu na budowę napoleońskich umocnień fortyfikacyjnych Pragi. Obraz miał w odległym Grodzisku znaleźć tymczasowe schronienie, a pozostał tu do dziś. Po bokach obrazu umieszczono dwie drewniane figury: po prawej - św. Jana Nepomucena, po lewej zaś - św. Feliksa z Kantalicjo (patrona dzieci), tu - stojącego na cokole z napisem św. Stanisław Kostka.  
• Ołtarze boczne z wizerunkami św. Michała, św. Antoniego i św. Jana Nepomucena.
• Dwie drewniane figury świętych bernardynów, prawdopodobnie także pochodzące ze zburzonego praskiego kościoła bernardynów. - na konsolach w nawie kościoła
• Ambona przyozdobiona barokowymi rzeźbami przedstawiającymi Matkę Bożą, św. Józefa i św. Antoniego.
• Obrazy: "Św. Stanisław biskup i męczennik" z XVIII w. oraz "Św. Michał Archanioł" - patron kościoła - pędzla Jana Molgi z XX w.

Hebrajskie imię Mika'el znaczy "Któż jak Bóg!" Właśnie z takim okrzykiem św. Michał Archanioł stojąc na czele wszystkich dobrych aniołów, wystąpił jako pierwszy w walce przeciwko Lucyferowi i innym szatanom. Jest księciem aniołów, któremu Bóg powierza zadania wymagające szczególnej siły. Św. Michał Archanioł był od wieków czczony jako szczególny opiekun Kościoła.

W Polsce mamy ponad 300 kościołów pod wezwaniem św. Michała Archanioła, a ok. 220 miejscowości wzięło swoje nazwy od jego imienia.

W Apokalipsie św. Jana Apostoła, św. Michał Archanioł przedstawiony jest jako "pogromca smoka-szatana" i taki wizerunek św. Michała z szatanem w postaci smoka u stóp ukazywany jest najczęściej na obrazach.

• Drewniana, wolno stojąca dzwonnica dwukondygnacyjna, wzniesiona na rzucie czworoboku, ze ścianami zwężającymi się ku górze, nakryta namiotowym dachem krytym gontem. Kondygnacje zostały rozdzielone daszkiem okapowym. Otwory dzwonowe znajdujące się w górnej części dzwonnicy przesłonięte są listwami nabitymi żaluzjowo, tworząc tzw. przeźrocza. Na zewnętrznej ścianie dzwonnicy znajduje się rzeźba przedstawiająca św. Floriana. - w pobliżu kościoła
• Murowana plebania z łamanym dachem krytym gontem. - na północ od kościoła
• Kaplica przy ul. Głębockiej 56, której budowę rozpoczęto w maju 2009 r. w związku z decyzją kurii warszawsko-praskiej o budowie nowego kościoła na terenie tutejszej parafii. W 2008 r. miało miejsce poświęcenie krzyża i placu pod budowę, dokonane przez ks. abp. Henryka Hosera, ordynariusza diecezji warszawsko-praskiej.

1534 r. - Budowa modrzewiowego kościółka pw. św. Michała Archanioła z fundacji królowej Bony.

1602 r. - Nadanie bernardynom przez króla Zygmunta III Wazę gruntu wraz z kościołem i obowiązkiem odprawiania Mszy w niedziele i święta dla okolicznej ludności.

1717 r. - Odbudowa przez bernardynów kościoła spalonego w czasie potopu szwedzkiego.

1809 r. - Przeniesienie do tutejszego kościoła ołtarza z obrazem "Matka Boża Częstochowska" ze zburzonego bernardyńskiego kościoła na Pradze.

Od 1841 r. - Msze św. odprawiane były w tutejszym kościele tylko w niedziele i święta przez księdza dojeżdżającego z Warszawy.

1864 r. - Kasata zakonu bernardynów i włączenie kościoła do parafii pw. Matki Bożej Loretańskiej na Pradze.
1950 r. - Gruntowny remont kościoła, który popadł w ruinę wskutek zniszczeń I i II wojny światowej.

1958 r. - Prymas Stefan Wyszyński ustanowił tutejszy kościół filią parafii pw. św. Izydora w Markach.

1 lipca 1975 r. - Erygowanie parafii pw. św. Michała Archanioła w Grodzisku.

25 marca 1992 r. - Parafia w Grodzisku na podstawie bulli papieskiej została wyłączona z archidiecezji warszawskiej i włączona do nowo powstałej diecezji warszawsko-praskiej.

2003-2004 - Prace związane z odnowieniem kościoła.

Inne najbliżej położone kościoły pętli wschodniej Szlaku Drewnianej Architektury Sakralnej to:

• Cmentarz Bródnowski w Warszawie - kościół pw. św. Wincentego a Paulo, przy ul. św. Wincentego 81 (odległość ok. 5 km).
• Glinianka - kościół pw. św. Wawrzyńca, (ok. 40 km na południowy wschód od Warszawy).
• Mariańskie Porzecze (Goźlin) - kościół pw. Matki Bożej Bolesnej (ok. 60 km na południowy wschód od Warszawy).