Drewniane skarby Mazowsza - szlak drewnianej architektury sakralnej.

Mazowsze jest niezwykle bogate w przykłady sakralnego budownictwa drewnianego. Na terenie województwa odnotować można ponad 200 godnych uwagi obiektów.

Na obecnym etapie realizacji projektu "Skarbiec Mazowiecki - szlaki turystyczne obiektów sakralnych w Warszawie i na Mazowszu" pragniemy  zachęcić do odwiedzenia i poznania wybranych obiektów.

Na Mazowieckim Szlaku Drewnianej Architektury Sakralnej, któremu nadajemy nazwę Drewniane skarby Mazowsza, będziecie Państwo mogli zwiedzić aż 67 niezwykłych obiektów. Są to w większości mało znane i, choćby z tego powodu, rzadko odwiedzane kościoły i kaplice. Przy typowaniu obiektów braliśmy pod uwagę przede wszystkim ich historię, walory architektoniczne, rolę w lokalnym i ponadlokalnym życiu religijnym. Znajdujące się na szlakach świątynie pozwalają zapoznać się z różnorodnymi, zmieniającymi się w ciągu wieków, formami ich rozplanowania, kształtowania bryły, czy też wyposażenia i zdobienia wnętrza.

Na szlaku Drewniane skarby Mazowsza umieszczone zostały drewniane obiekty sakralne, podzielone na 6 tzw.  pętli: ciechanowską(14 obiektów), ostrołęcką (11), płocką (14), siedlecką (9), warszawską-wschodnią (8) i warszawską-zachodnią (10). W przygotowaniu - pętla radomska (7)

Dla zainteresowanych materiałami drukowanymi wydaliśmy miniprzewodnik "Drewniane skarby Mazowsza" z mapą.

Położona malowniczo nad Wkrą wieś przez trzy wieki posiadała prawa miejskie. Dzisiaj, jedną z pozostałości po rozplanowaniu miejskim jest m.in. jeden z najciekawszych kościołów, jakie na początku XIX stulecia wzniesiono na Mazowszu.

HISTORIA

Po raz pierwszy Poniatowo (wówczas pod nazwą Ponyatowo) wzmiankowane jest w 1401 r., jako jedna z miejscowości należących do parafii w Chamsku. Ponad wiek później, w 1520 r. staraniem Ścibora Chamskiego, uzyskało ono prawa miejskie (utraciło je pod koniec XVIII w.). Wkrótce powstała w Poniatowie pierwsza świątynia drewniana, w 1598 r. nosząca wezwanie św. Wawrzyńca. Przetrwała prawdopodobnie do czasu potopu, kiedy została zniszczona przez Szwedów.

Już w 1673 r. na jej miejscu został wybudowany kolejny kościół drewniany "dachówką pobity, figury podłużnej", który konsekrował w 1689 r. biskup sufragan płocki Stanisław Całowański. Do tej właśnie nowej świątyni filialnej ok. 1675 r. proboszcz parafii w Chamsku, ks. Paweł Słabęcki, sprowadził z Rzymu obraz "Matka Boża Bolesna". Wkrótce miejsce zasłynęło jako cudowne i zaczęli tutaj przybywać coraz liczniej pielgrzymi.

W wizytacji z 1776 r. kościół jest już wzmiankowany jako "w swojej budowie nadrujnowany", dlatego w 1805 r. został on zastąpiony nową świątynią, która została wzniesiona z fundacji Adama Zalewskiego, pod kierunkiem proboszcza, ks. Antoniego Fiederowicza. Chociaż nadal pełnił on funkcję proboszcza w Chamsku, to jednak już w1797 r. przeniósł się do Poniatowa, gdzie zamieszkał na stałe. Kolejni proboszczowie również tutaj rezydowali, a taki stan trwał aż do 1930 r., gdy Chamsk oficjalnie stracił status parafii i stał się filią Poniatowa.

Kościół w Poniatowie szczęśliwie przetrwał do naszych czasów, a jego ostatni remont przeprowadził w latach 2002-2003 ks. Józef Henryk Bysiak. Wówczas wymieniono m.in. podwaliny, które ułożono na nowym fundamencie, wymieniono szalunek ścian zewnętrznych, a także zmieniono pokrycie dachu.

CIEKAWOSTKI

Chociaż oficjalnie parafia w Poniatowie powstała w 1930 r., to jednak już od końca XVIII w. miejscowość była siedzibą proboszcza z Chamska.

Wszystko za sprawą obrazu "Matka Boża Bolesna", który około 1675 r. sprowadził z Rzymu do nowego kościoła w Poniatowie proboszcz parafii w Chamsku (której filię stanowiło wówczas Poniatowo), ks. Paweł Słabęcki. Od tego momentu datuje się tu rozwój kultu Matki Bożej Bolesnej. Liczny napływ pielgrzymów oraz cuda uzdrowienia dziejące się za przyczyną tego obrazu sprawiły, że jeden z kolejnych proboszczów, ks. Antoni Fiederowicz, musiał w 1797 r. przenieść siedzibę parafii z Chamska do Poniatowa, aby być bliżej tego miejsca. Wkrótce też rozpoczął tutaj budowę większej i godniejszej świątyni.

Po ostatnim remoncie kościół wygląda "jak nowy", a pokrycie dachu blacho-dachówką (pierwszy raz zastosowano takie rozwiązanie w kościele mazowieckim) jeszcze bardziej potęguje to wrażenie.

Świątynię wzniesiono na planie wydłużonego prostokąta, dlatego z zewnątrz widzimy tylko jedną bryłę, bez wyraźnego podziału na korpus nawowy i prezbiterium, które dopiero wyodrębniono wewnątrz. Uzyskano to poprzez wygrodzenie ściankami dwóch pomieszczeń - od południa zakrystii i od północy kruchty - z lożami w górnych kondygnacjach, otwartymi ku wnętrzu kościoła. Przy nawie od wschodu dobudowana jest nieco szersza od niej parawanowa fasada z płytkim portykiem wgłębnym, ujętym parą kolumn.

Zatem kościół jest budowlą odwrotnie orientowaną, a więc usytuowaną na osi zachód-wschód, z prezbiterium zwróconym w kierunku zachodnim. Podobnie, jak praktycznie wszystkie kościoły drewniane na Mazowszu, został wzniesiony w konstrukcji zrębowej, którą z zewnątrz oszalowano.

Nad całością znajduje się wspólny dach dwuspadowy, przechodzący nad końcem prezbiterium w trójspadowy, nad fasadą - daszek dwuspadowy. Wszystkie pokryte są blacho-dachówką. Nad końcową częścią prezbiterium góruje czworoboczna wieżyczka na sygnaturkę

Po wejściu do świątyni wejściem głównym od wschodu ukazuje się nam trójnawowe, otynkowane wnętrze, rozdzielone pięcioma parami kolumn jońskich. Warto przy okazji zwrócić uwagę na różne rodzaje stropów, znajdujące się w poszczególnych częściach kościoła. W prezbiterium jest to strop z fasetą, w nawie głównej pozorne sklepienie kolebkowe o łuku koszowym, natomiast w nawach bocznych stropy płaskie. A skoro już patrzymy w górę, to dostrzeżemy również belkę tęczową z krucyfiksem.

• W polu środkowym ołtarza głównego, pochodzącego z 1900 r., znajduje się obraz "Matka Boża Bolesna", datowany na 1. poł. XVII w. Według miejscowej tradycji miał on być sprowadzony z Rzymu ok. 1675 r. przez ks. Pawła Słabęckiego, proboszcza parafii w Chamsku, której filię stanowiło wówczas Poniatowo. Oba ołtarze boczne pochodzą prawdopodobnie z przełomu XIX i XX w. Zapewne z tego samego okresy pochodzi ambona, umocowana na pierwszym słupie z lewej strony.
• Od wschodu usytuowany jest chór muzyczny, wsparty na dwóch kolumnach. Na nim znajdują się organy, które zostały zbudowane w latach 1908-1909 w zakładzie Dominika Biernackiego w Dobrzyniu nad Wisłą.
• Całości dopełnia polichromia, wykonana w 1930 r. według projektu Władysława Drapiewskiego.

Teren przykościelny od strony parkingu z ażurowanym ogrodzeniem z cegły, w pozostałych częściach otoczony siatką, a prowadzą do niego dwa wejścia: brama główna od wschodu i furtka od północy.

• Na północ od kościoła stoi neorenesansowa dzwonnica, pochodząca z 2. poł. XIX w. Zbudowana jest na planie zbliżonym do kwadratu, murowana z cegły, z zewnątrz otynkowana. Dwukondygnacyjna, z górną kondygnacją wyższą, w której z każdej strony znajduje się po jednym otworze głosowym. Nad nią blaszana kopuła, zakończona krzyżem.
• Na północny-wschód od kościoła zachował się klasycystyczny nagrobek z piaskowca Wawrzyńca Lipskiego (zm. w1833 r., obecnie tablica nieczytelna). W jego narożach znajdują się palmety (czyli motyw dekoracyjno-zdobniczy w postaci stylizowanego liścia palmy), a całość wieńczy urna.
• Na terenie parkingu, około 100 m na północny-wschód od kościoła, stoi dwukondygnacyjna kapliczka murowana z cegły, wzniesiona w 1893 r.

1401 r. - Pierwsza wzmianka o wsi (pod nazwą Ponyatowo), należącej do wówczas do parafii w Chamsku (tak było aż do roku 1807).

1520 r. - Poniatowo, staraniem Ścibora Chamskiego, uzyskało prawa miejskie, które utraciło pod koniec XVIII w.

1598 r. - W Poniatowie wzmiankowany jest kościół w pw. św. Wawrzyńca, który został prawdopodobnie zniszczony przez Szwedów podczas potopu.

1673 r. - Budowa kolejnej świątyni, krytej dachówką, którą w 1689 r. konsekrował biskup sufragan płocki Stanisław Całowański.

1805 r. - W Poniatowie, z fundacji Adama Zalewskiego, zostaje wzniesiony nowy kościół pod kierunkiem ks. Antoniego Fiederowicza.

1807 r. - Dopiero po konsekracji zachowanego do dzisiaj kościoła drewnianego, która miała miejsce w tym właśnie roku, siedzibę proboszcza przeniesiono do Poniatowa, ale parafia pozostała nadal w Chamsku

1827 r. - We wsi są 42 domy i 400 mieszkańców.

1887 r. - W Poniatowie jest 51domów i 701 mieszkańców.

1930 r. - Dopiero wtedy Poniatowo staje się pełnoprawną parafią, a kościół w Chamsku zostaje jej świątynią filialną.

2002-2003 - Ostatni remont świątyni przeprowadzony pod kierownictwem ks. Józefa Henryka Bysiaka (wymiana podwalin, wykonanie nowego fundamentu, zmiana pokrycia dachu, nowe oszalowanie ścian).

2006 r. - Parafia w Poniatowie, którą tworzy 12 miejscowości, należy do dekanatu żuromińskiego diecezji płockiej i liczy 3150 wiernych.

Kościół w Poniatowie jest jednym z 14 obiektów usytuowanych na "pętli płockiej" Szlaku Architektury Drewnianej. W jego najbliższym sąsiedztwie znajdują się kolejne kościoły drewniane, należące do tej samej pętli:

• Góra - miejscowość położona 45 km na południowy-wschód od Poniatowa (dojazd przez Bieżuń i Drobin), z kościołem parafialnym pw. św. Jakuba, pochodzącym z 1839 r.
• Łukomie - miejscowość położona 16 km na południowy-zachód od Poniatowa (dojazd przez Lutocin), z kościołem parafialnym pw. św. Katarzyny, pochodzącym z 1761 r.
• Sierpc - miejscowość położona 24 km na południowy-zachód od Poniatowa (dojazd przez Lutocin i Łukomie), z dawnym kościołem parafialnym pw. Najświętszego Serca Jezusowego, pochodzącym z Drążdżewa, wzniesionym tam w 1744 r.

oraz obiekt należący do "pętli ciechanowskiej":

• Strzegowo - miejscowość położona 32 km na południowy-wschód od Poniatowa (dojazd przez Bieżuń i Radzanów), z dawnym kościołem parafialnym pw. św. Anny, pochodzącym z lat 1755-1756.