Drewniane skarby Mazowsza - szlak drewnianej architektury sakralnej.

Mazowsze jest niezwykle bogate w przykłady sakralnego budownictwa drewnianego. Na terenie województwa odnotować można ponad 200 godnych uwagi obiektów.

Na obecnym etapie realizacji projektu "Skarbiec Mazowiecki - szlaki turystyczne obiektów sakralnych w Warszawie i na Mazowszu" pragniemy  zachęcić do odwiedzenia i poznania wybranych obiektów.

Na Mazowieckim Szlaku Drewnianej Architektury Sakralnej, któremu nadajemy nazwę Drewniane skarby Mazowsza, będziecie Państwo mogli zwiedzić aż 67 niezwykłych obiektów. Są to w większości mało znane i, choćby z tego powodu, rzadko odwiedzane kościoły i kaplice. Przy typowaniu obiektów braliśmy pod uwagę przede wszystkim ich historię, walory architektoniczne, rolę w lokalnym i ponadlokalnym życiu religijnym. Znajdujące się na szlakach świątynie pozwalają zapoznać się z różnorodnymi, zmieniającymi się w ciągu wieków, formami ich rozplanowania, kształtowania bryły, czy też wyposażenia i zdobienia wnętrza.

Na szlaku Drewniane skarby Mazowsza umieszczone zostały drewniane obiekty sakralne, podzielone na 6 tzw.  pętli: ciechanowską(14 obiektów), ostrołęcką (11), płocką (14), siedlecką (9), warszawską-wschodnią (8) i warszawską-zachodnią (10). W przygotowaniu - pętla radomska (7)

Dla zainteresowanych materiałami drukowanymi wydaliśmy miniprzewodnik "Drewniane skarby Mazowsza" z mapą.

Jadąc drogą wojewódzką nr 541 z Dobrzynia nad Wisłą do Sierpca, trudno nie zauważyć kościoła, który swój obecny wygląd - przede wszystkim dwuwieżową fasadę o charakterze klasycyzującym - zawdzięcza przebudowie, dokonanej pod koniec XIX w. To także jeden z rzadko spotykanych tego typu obiektów, który jest szalowany deskami układanymi poziomo.

Chociaż pierwsza informacja o parafii pochodzi z 1479 r., kiedy wzmiankowany jest miejscowy proboszcz Szczepan, to jednak powstała ona znacznie wcześniej, zapewne pod koniec XIV w. Wtedy już istniał kościół drewniany pw. śś. Wojciecha i Doroty.

Być może ta właśnie świątynia przetrwała do 2. poł. XVII w., ponieważ nie zachowały się żadne informacje o zbudowanym w tym okresie kolejnym obiekcie. Nowy kościół wystawiono w 1684 r. z fundacji Marcina Mochowskiego i wtedy też, aby uczcić fundatora, zmieniono wezwanie świątyni na św. Marcina. Jeszcze w tym samym roku nowy kościół konsekrował biskup sufragan płocki Stanisław Całowański.

Jak wspomina wizytacja z 1775 r. był to obiekt "mniejszym chórem na wschód słońca postawiony", czyli jego prezbiterium skierowane było na wschód, zatem musiał on być wówczas budowlą orientowaną! Prawdopodobnie podczas gruntownego remontu, który miał miejsce w 1780 r. z inicjatywy wojskiego zawkrzeńskiego Teofila Żółtowskiego, przestawiono kościół o 180 stopni, a trójboczne prezbiterium zakończono ścianą prostą. Przemawia za tym m.in. fakt, że po remoncie konsekracji świątyni (czyli uroczystego poświęcenia przez biskupa nowo powstałej budowli) dokonał w 1783 r. biskup sufragan płocki Wojciech Józef Gadomski.

Jeszcze większych zmian dokonano podczas gruntownego remontu kościoła, przeprowadzonego w 1876 r. Wówczas do nawy od wschodu dodano klasycyzującą dwuwieżową fasadę z portykiem wgłębnym, zwieńczoną trójkątnym szczytem, natomiast od północy przybudowano prostokątną kaplicę.

I już w takim stanie kościół szczęśliwie zachował się do naszych czasów.

Największą uwagę w wyglądzie zewnętrznym tej świątyni przykuwa dwuwieżowa fasada oraz szalunek, który - w przeciwieństwie do zdecydowanej większości kościołów mazowieckich - jest przybity poziomo. Z zewnątrz ściany są wzmocnione lisicami, mającymi zapobiegać rozsuwaniu się na boki belek, tworzących konstrukcję zrębową.

Również samo usytuowanie kościoła jest inne niż większości tego typu obiektów mazowieckich - świątynia jest budowlą odwrotnie orientowaną, a więc ustawioną na osi zachód-wschód, z prezbiterium zwróconym w kierunku zachodnim.

Korpus nawowy został zbudowany na planie zbliżonym do kwadratu, a od zachodu łączy się z nim węższe i niższe prezbiterium, zamknięte ścianą prostą. Do niego od południa dobudowana jest zakrystia, natomiast przy nawie znajdują się - dostawione w 1876 r. - od wschodu dwuwieżowa fasada, a od północy kaplica.

Nad korpusem nawowym i prezbiterium znajdują się oddzielne dachy dwuspadowe, nad kaplicą i zakrystią daszki dwuspadowe. Wszystkie pokryte są blachą. Górujące nad całością wieże zwieńczone są baniastymi hełmami z latarniami.

Po wejściu do środka świątyni przez drzwi główne, usytuowane w portyku wgłębnym fasady, widzimy trójnawowe wnętrze, rozdzielone dwiema parami kwadratowych słupów, przekryte wspólnym dla wszystkich części stropem płaskim.

• Barokowy ołtarz główny i dwa ołtarze boczne z ok. poł. XVIII w. W polu środkowym ołtarza głównego znajduje się XVII-wieczny obraz "Matka Boża Śnieżna", zasuwany obrazem "Św. Wincenty Ferreriusz", pochodzącym prawdopodobnie z końca XVII stulecia. W polu środkowym lewego ołtarza bocznego umieszczony jest obraz "Św. Marcin", natomiast w polu środkowym prawego ołtarza - obraz "Miłosierdzie Boże".
• W kaplicy bocznej, otwartej ku nawie, w nowym ołtarzu znajduje się XIX-wieczna kopia obrazu "Matka Boża Żurawińska". Jego oryginał znajduje się w odległym o 3 km sanktuarium maryjnym w Żurawinie, należącym do mochowskiej parafii.
• Chór muzyczny, wsparty na dwóch słupach, znajduje się przy wschodniej ścianie nawy, pomiędzy dwiema wieżami. Na nim umieszczone są organy, wykonane w 1911 r. w firmie Dominika Biernackiego w Dobrzyniu nad Wisłą.

Teren przykościelny otoczony jest kamiennym murkiem (częściowo tynkowanym, a od strony wschodniej i zachodniej zastąpiony ozdobnymi bloczkami z barwionego betonu), na który prowadzi nowa brama główna od wschodu oraz furtka od zachodu.

• Na północny-wschód od kościoła wystawiona jest murowana dzwonnica parawanowa z trzema prześwitami dzwonowymi, zbudowana w 2. poł. XIX w.
• Na terenie parafii, 3 kilometry na północny-zachód od mochowskiej świątyni - w Żurawinie - stoi murowany kościół pw. Przemienienia Pańskiego, pochodzący z 1903 r. Obecnie pełni on rolę sanktuarium maryjnego i jest związany z kultem Matki Bożej Żurawińskiej, który rozwinął się na tym miejscu w połowie XVIII w. W ołtarzu głównym znajduje się słynący łaskami obraz "Matka Boża Żurawińska", malowany na desce, pochodzący z XVIII w. Kościół stoi ok. 200 m od cudownego źródełka, natomiast nad samym źródełkiem wznosi się niewielka murowana kapliczka, być może XVII-wieczna, w której wnętrzu znajduje się jego ujęcie.

XIV w. - Zapewne pod koniec tego stulecia została erygowana parafia, przy której wzniesiono kościół drewniany pw. śś. Wojciecha i Doroty.

1475 r. - Wzmiankowana jest wieś szlachecka pod nazwą "Machowo".

1479 r. - Pierwsza informacja o znanym z imienia miejscowym proboszczu, Szczepanie.

1684 r. - Z fundacji Marcina Mochowskiego powstaje zachowany do dzisiaj kościół drewniany. Od imienia fundatora zmieniono jego wezwanie na św. Marcina.

1780 r. - Z inicjatywy wojskiego zawkrzańskiego Teofila Żółtowskiego kościół zostaje gruntownie przebudowany.

1783 r. - Świątynię "jak nową" konsekruje biskup sufragan płocki Wojciech Józef Gadomski.

1827 r. - We wsi Mochowo jest 30 domów i 263 mieszkańców.

1876 r. - Podczas gruntownego remontu kościoła do jego nawy zostaje od wschodu dostawiona dwuwieżowa fasada, a od północy kaplica.

1885 r. - Miejscowa parafia należy do dekanatu sierpeckiego diecezji płockiej i liczy 1405 wiernych.

1885 r. - W Mochowie jest 55 domów i 385 mieszkańców.

2006 r. - Parafia w Mochowie, którą tworzy 14 miejscowości, należy do dekanatu tłuchowskiego diecezji płockiej i liczy 1380 wiernych.

Kościół w Mochowie jest jednym z 14 obiektów usytuowanych na "pętli płockiej" Szlaku Architektury Drewnianej. W jego najbliższym sąsiedztwie znajdują się kolejne kościoły drewniane, należące do tej samej pętli:

• Góra - miejscowość położona 38 km na południowy-wschód od Mochowa (dojazd przez Sierpc i Drobin), z kościołem parafialnym pw. św. Jakuba, pochodzącym z 1839 r.
• Łukomie - miejscowość położona 20 km na północny-wschód od Mochowa (dojazd przez Sierpc) z kościołem parafialnym pw. św. Katarzyny, pochodzącym z 1761 r.
• Płock Trzepowo - miejscowość położona 24 km na południowy-wschód od Mochowa (dojazd przez Bożewo, Sikórz i Starą Białą), z kościołem parafialnym pw. św. Aleksego, pochodzącym  prawdopodobnie z 2. poł. XVI w.
• Sierpc - miejscowość położona 13 km na północny-wschód od Mochowa (dojazd przez Bledzewo), z dawnym kościołem parafialnym pw. Najświętszego Serca Jezusowego, pochodzącym z Drążdżewa, wzniesionym tam w 1744 r.