Drewniane skarby Mazowsza - szlak drewnianej architektury sakralnej.

Mazowsze jest niezwykle bogate w przykłady sakralnego budownictwa drewnianego. Na terenie województwa odnotować można ponad 200 godnych uwagi obiektów.

Na obecnym etapie realizacji projektu "Skarbiec Mazowiecki - szlaki turystyczne obiektów sakralnych w Warszawie i na Mazowszu" pragniemy  zachęcić do odwiedzenia i poznania wybranych obiektów.

Na Mazowieckim Szlaku Drewnianej Architektury Sakralnej, któremu nadajemy nazwę Drewniane skarby Mazowsza, będziecie Państwo mogli zwiedzić aż 67 niezwykłych obiektów. Są to w większości mało znane i, choćby z tego powodu, rzadko odwiedzane kościoły i kaplice. Przy typowaniu obiektów braliśmy pod uwagę przede wszystkim ich historię, walory architektoniczne, rolę w lokalnym i ponadlokalnym życiu religijnym. Znajdujące się na szlakach świątynie pozwalają zapoznać się z różnorodnymi, zmieniającymi się w ciągu wieków, formami ich rozplanowania, kształtowania bryły, czy też wyposażenia i zdobienia wnętrza.

Na szlaku Drewniane skarby Mazowsza umieszczone zostały drewniane obiekty sakralne, podzielone na 6 tzw.  pętli: ciechanowską(14 obiektów), ostrołęcką (11), płocką (14), siedlecką (9), warszawską-wschodnią (8) i warszawską-zachodnią (10). W przygotowaniu - pętla radomska (7)

Dla zainteresowanych materiałami drukowanymi wydaliśmy miniprzewodnik "Drewniane skarby Mazowsza" z mapą.

Historia Mariańskiego Porzecza (dawniej miejscowość nosiła nazwę Goźlin) wiąże się ściśle z historią zgromadzenia księży marianów. Początków Zgromadzenia Braci Niepokalanego Poczęcia NMP należy bowiem szukać właśnie na Mazowszu. Goźlin był trzecim z kolei miejscem po fundacjach w Puszczy Korabiewskiej (obecnie - Mariańskiej) oraz w Nowej Jerozolimie (obecnie Góra Kalwaria), gdzie powstał ich klasztor. Ufundował go cześnik łukowski Jan Lasocki. Z jego fundacji w 1699 r. wzniesiono w Goźlinie także kościół.

Zakon księży marianów był pierwszym katolickim zgromadzeniem założonym przez Polaka - bł. ks. Stanisława Papczyńskiego. Nastąpiło to w 1673 r., a w 1681 r. zgromadzenie zatwierdził ówczesny papież. Wspólnota zakonna marianów została przez swego założyciela poświęcona szerzeniu szczególnej czci Niepokalanego Poczęcia NMP, na około dwa wieki przed ogłoszeniem dogmatu o niepokalanym poczęciu NMP. W 1699 r. zgromadzenie marianów uzyskało zatwierdzenie papieskie na Regułę Naśladowania Dziesięciu Cnót NMP. Zakon przetrwał do naszych czasów.

Goźliński kościół z końca XVII w. spłonął wraz z zabudowaniami klasztornymi w 1769 r. Nową świątynię, która istnieje do dziś, wybudowali w 1776 r. księża marianie i usytuowali ją około pół kilometra dalej od Wisły niż poprzedni kościół. W 1801 r. erygowano parafię Goźlin, powstałą ze znacznej części parafii: Wilga i Radwanków.

Na skutek przeprowadzonej przez rząd rosyjskiego zaborcy w 1864 r. kasaty zakonów w Polsce, przez ponad sto lat parafią zarządzali księża diecezjalni. Marianie powrócili tu dopiero w 1966 r.

Latem 1944 r. wojska radzieckie w okolicach Wilgi wycinały sosny na budowę mostu przez Wisłę, a w nadwiślańskich wsiach rozebrano wiele drewnianych budowli. Kościół w Mariańskim Porzeczu, stojący wśród drzew, cudownie ocalał.

W 1968 r. kościół parafialny został podniesiony do rangi sanktuarium maryjnego.

Drewniany kościół w Mariańskim Porzeczu zbudowany został w stylu barokowym. Bryła budowli oraz wszystkie detale architektoniczne zostały tak ukształtowane, że świątynia wygląda jak murowany kościół barokowy pokryty drewnianym szalunkiem.

Kościół został wzniesiony w konstrukcji zrębowej, czyli z poziomych bali drewnianych, łączonych w narożnikach. Budynek stoi na ceglanej podmurówce, jest oszalowany i wzmocniony lisicami, które jako pionowe ściągnięte śrubami elementy ujmują obustronnie ścianę, zabezpieczając ją przed wyboczeniem.

Świątynia jest orientowana (prezbiterium zwrócone ku wschodowi), trójnawowa w układzie bazylikowym, czyli nawa główna z oknami usytuowanymi w górnej części jest wyższa od naw bocznych. (Przeciwieństwem jest halowy układ kościoła, gdzie wszystkie nawy są jednakowej wysokości.)

Kościół został zbudowany na planie krzyża łacińskiego. Fasada jest dwuwieżowa, od frontu wieże ujmują barokowy szczyt. Nad wieżami nakrytymi dachami namiotowymi, górują kopulaste blaszane hełmy z latarniami.

Zarówno prezbiterium, jak i boczne ramiona transeptu zamknięte są prostokątnie. Do prezbiterium przylegają po bokach zakrystia i skarbczyk.

Dach kościoła jest dwuspadowy, pokryty gontem. Na skrzyżowaniu nawy i transeptu znajduje się kwadratowa wieżyczka na sygnaturkę, podobnie jak wieże zwieńczona hełmem z latarnią.

Wnętrze świątyni podzielone jest dwoma rzędami filarów na nawę główną i dwie niskie nawy boczne. Kościół posiada piwnice.

Nie tylko zewnętrzna architektura kościoła sprawia wrażenie murowanej budowli. Wchodząc do środka, w pierwszej chwili wydaje się nam, jakbyśmy znaleźli się w otoczeniu marmurów i stiuków ukształtowanych w formy typowe dla baroku, dających wrażenie perspektywy i głębi. Jest to jednak sugestia - całe wnętrze kościoła pokrywa bowiem iluzjonistyczna polichromia. Wykonana temperą pod koniec XVIII w. jest dziełem jednego spośród księży marianów - o. Jana Niezabitowskiego. Część malowideł została umieszczona bezpośrednio na zagruntowanych belkach ścian, a część na płótnie.

Barokowa architektura wewnętrzna, mimo że wygląda jakby była z marmuru i stiuku jest namalowana na płaskiej powierzchni. Tak właśnie zostały wykreowane zarówno kolumny o korynckich kapitelach w ołtarzu głównym jak i postacie dwóch archaniołów - św. Michała i św. Gabriela - pomiędzy nimi. Nie inaczej stworzone zostały wizerunki dwunastu apostołów stojących parami na konsolach na bocznych ścianach prezbiterium. Spośród elementów zdobiących ściany prezbiterium jedynie obraz "Matka Boża Niepokalanie Poczęta" jest prawdziwie przestrzennym obiektem. Na suficie prezbiterium namalowane jest wyobrażenie Trójcy Świętej.

• Obrazy przedstawiające św. Marcina z postaciami św. Augustyna i św. Grzegorza po bokach oraz św. Antoniego ze św. Ambrożym i św. Hieronimem. - w transepcie w bocznych ołtarzach
• Obraz "Matka Boża Częstochowska" w sukienkach ze srebrnej blachy zasługuje na szczególną uwagę. Został on podarowany przez o. Papczyńskiego kościołowi w Goźlinie, a pochodzi z jego rodzinnego domu w Podegrodziu. Był to klejnot rodowy, który ofiarodawca otrzymał od matki, gdy opuszczał dom. Według tradycji przyszedł na świat przy tym obrazie.

Matka Boża Goźlińska została nazwana Bolesną ze względu na stojących po bokach aniołów trzymających symbole męki pańskiej. Wokół słynącego łaskami obrazu wiszą dziękczynne i błagalne wota.

• W transepcie warto odszukać postać św. Józefa oraz bardzo rzadko przedstawianego w kościołach św. Dyzmę-dobrego łotra.
• Dziesięcioramienna gwiazda mariańska symbolizująca cnoty Matki Bożej - symbol reguły Zakonu Marianów. - na suficie w skrzyżowaniu nawy głównej i transeptu
• Medaliony z postaciami ewangelistów - na ścianach nawy głównej. Poniżej loże z balustradami w półkolistej formie.
• W całym kościele wśród motywów architektonicznych przewijają się girlandy roślinne, kwiaty, groteski i putta.

We wnętrzu świątyni znajduje się również rzeczywiste wyposażenie:

• Po lewej stronie rokokowa ambona zwieńczona postacią św. Pawła, po prawej - rokokowa chrzcielnica z postacią św. Jana Chrzciciela.
• W chórze muzycznym zachowane barokowe organy z 2. poł. XVIII w.
• Stacje Męki Pańskiej, będące miedziorytami (niektóre umieszczono za starym, lanym szkłem.).

W okolicach Mariańskiego Porzecza na wydmach rośnie dwuigłowa sosna Banksa wywodząca się z Ameryki Północnej. Jest ona potencjalnym zagrożeniem dla rodzimych sosen, ponieważ ma łatwość samosiewu i niewielkie wymagania glebowe.

Osoby dysponujące samochodem lub rowerem mogą pokonać odległość ok. 12 km, by dotrzeć w okolice wsi Skurczy. Jest to miejsce, gdzie w sierpniu 1944 r. saperzy I Armii Wojska Polskiego zbudowali przez Wisłę drewniany most w celu dokonania przeprawy przez Wisłę.

Obecnie znajduje się tu pomnik I Armii Wojska Polskiego. Obok stoi kilka haubic i dział przeciwlotniczych. Jednak wyjątkowa ciekawostka kryje się w odległości ok. 150 m od pomnika, wśród krzaków nad rozlewiskiem Wisły. Są to pozostałości zrekonstruowanego przed laty fragmentu mostu. Jednak na podstawie tych zaniedbanych elementów trudno sobie wyobrazić jak wyglądał oryginał. Konstrukcja mostu miała ok. 900 m długości, nieco ponad 4 m szerokości i nośność 16 t. Osiem batalionów saperów zbudowało ten most w 58 godzin.

Most służył po wojnie miejscowej ludności aż do 1947 r.

1671-1673 r. - Utworzenie Zgromadzenia o.o. Marianów Niepokalanego Poczęcia NMP przez bł. ks. Stanisława Papczyńskiego.

1681 r. - Zatwierdzenie Zgromadzenia przez ówczesnego papieża.

1699 r. - Zgromadzenie o.o. Marianów uzyskało zatwierdzenie papieskie na Regułę Naśladowania Dziesięciu Cnót NMP.

1699 r. - Fundacja w Goźlinie klasztoru dla Zgromadzenia o.o. Marianów wraz z kościołem przez cześnika łukowskiego Jana Lasockiego.

1769 r. - Kościół w Goźlinie spłonął wraz z zabudowaniami klasztornymi.

1776 r. - Budowa nowego kościoła, który przetrwał do naszych czasów.

1801 r. - Erygowanie parafii Goźlin, która powstała z części parafii Wilga i parafii Radwanków.

1864 r. - Kasata Zgromadzenia o.o. Marianów na terenie Polski przez rząd carski.

1909 r. - Odrodzenie Zgromadzenia o.o. Marianów za przyczyną bł. o. Jerzego Matulewicza.

1910 r. - Potwierdzenie zreformowanego Zgromadzenia o.o. Marianów przez papieża.

1944 r. - Walki o przyczółek warecko-magnuszewski oraz budowa drewnianego mostu przez Wisłę z materiału "pozyskanego" z rozbiórki drewnianych budowli. Kościół stojący niedaleko cudownie ocalał.

1966 r. - Księża marianie powrócili do Goźlina.

1968 r. - Kościół parafialny w Goźlinie został podniesiony do rangi sanktuarium maryjnego.

Inne najbliżej położone kościoły pętli wschodniej Szlaku Drewnianej Architektury Sakralnej to:

• Zwola Poduchowna - kościół pw. św. Anny (ok. 50 km na wschód od Mariańskiego Porzecza),    
• Glinianka - kościół pw. św. Wawrzyńca (ok. 45 km na północ od Mariańskiego Porzecza),
• Grodzisk - kościół pw. św. Michała Archanioła; obecnie kościół położony jest w dzielnicy Białołęka m.st. Warszawy, przy ul. Głębockiej 119; odległość ok. 60 km,
• Cmentarz Bródnowski w Warszawie - kościół pw. św. Wincentego a Paulo, przy ul. św. Wincentego 81, odległość - ok. 55 km.