Drewniane skarby Mazowsza - szlak drewnianej architektury sakralnej.

Mazowsze jest niezwykle bogate w przykłady sakralnego budownictwa drewnianego. Na terenie województwa odnotować można ponad 200 godnych uwagi obiektów.

Na obecnym etapie realizacji projektu "Skarbiec Mazowiecki - szlaki turystyczne obiektów sakralnych w Warszawie i na Mazowszu" pragniemy  zachęcić do odwiedzenia i poznania wybranych obiektów.

Na Mazowieckim Szlaku Drewnianej Architektury Sakralnej, któremu nadajemy nazwę Drewniane skarby Mazowsza, będziecie Państwo mogli zwiedzić aż 67 niezwykłych obiektów. Są to w większości mało znane i, choćby z tego powodu, rzadko odwiedzane kościoły i kaplice. Przy typowaniu obiektów braliśmy pod uwagę przede wszystkim ich historię, walory architektoniczne, rolę w lokalnym i ponadlokalnym życiu religijnym. Znajdujące się na szlakach świątynie pozwalają zapoznać się z różnorodnymi, zmieniającymi się w ciągu wieków, formami ich rozplanowania, kształtowania bryły, czy też wyposażenia i zdobienia wnętrza.

Na szlaku Drewniane skarby Mazowsza umieszczone zostały drewniane obiekty sakralne, podzielone na 6 tzw.  pętli: ciechanowską(14 obiektów), ostrołęcką (11), płocką (14), siedlecką (9), warszawską-wschodnią (8) i warszawską-zachodnią (10). W przygotowaniu - pętla radomska (7)

Dla zainteresowanych materiałami drukowanymi wydaliśmy miniprzewodnik "Drewniane skarby Mazowsza" z mapą.

Chociaż Sokołowo Włościańskie jest nieco oddalone od głównych szlaków turystycznych, to jednak warto tutaj przyjechać, aby zobaczyć kościół, który wzniesiono pod koniec XVII w. jako kaplicę. Swój obecny wygląd zawdzięcza on rozbudowanie, jaka miała miejsce w 1835 r. Fundusze na ten cel ofiarował właściciel wsi, Daniel Sommer, który po śmierci spoczął obok swojej świątyni.

Początki kościoła w Sokołowie Włościańskim wiążą się z rozwojem kultu Matki Bożej po potopie szwedzkim. Już w 1657 r. została we wsi wzniesiona kaplica drewniana pw. Najświętszej Marii Panny, którą ufundował Franciszek Jan Bieliński, wówczas podczaszy płocki, a późniejszy starosta i wojewoda malborski. Przetrwała ona zaledwie kilkanaście lat, bo już 1682 r. kolejną kaplicę i do tego większą, wzniósł cześnik ciechanowski Jan Więcki. Trzynaście lat później została ona konsekrowana przez biskupa płockiego Andrzeja Chryzostoma Załuskiego. Ponieważ kaplica stanowiła filię parafii Zambski, Jan Więcki przeznaczył również fundusze, które pozwoliły nie tylko na utrzymanie kapelana, a także zbudowanie dla niego domu.

W 1781 r. zachowała się informacja, że była ona wówczas wybudowana "z drzewa kostkowego, ułożona w kwadrat". Pół wieku później (w 1835 r.) kosztem właściciela wsi, Daniela Sommera, kaplica została znacznie powiększona i zapewne od tego momentu można już mówić o niej jako o kościele, który przez kolejne lata służył wiernym.

Jesienią 1944 r., podczas ofensywy wojsk radzieckich, ściany i dach świątyni zostały znacznie uszkodzone, a jej gruntowny remont przeprowadzono wkrótce po zakończeniu II wojny światowej (ostatni miał miejsce w 2009 r.).

Dopiero ponad trzy wieki od wybudowania pierwszej kaplicy, 15 czerwca 1974 r. biskup płocki Bogdan Sikorski erygował w Sokołowie samodzielną parafię pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, wydzielając ją z macierzystej parafii Zambski.

Zapewne dzisiejsza nawa to właśnie kaplica, wybudowana w 1682 r., a wspominaj w XVIII-wiecznej wizytacji jako "ułożona w kwadrat". Do niej w 1835 r., podczas powiększania obiektu, dobudowano od wschodu węższe i niższe prezbiterium, zamknięte ścianą prostą, do którego z kolei od południa dostawiono zakrystię.

Kościół jest budowlą orientowaną, a więc usytuowaną na osi wschód-zachód, z prezbiterium skierowanym w kierunku wschodnim. Podobnie, jak praktycznie wszystkie świątynie drewniane na Mazowszu, został wzniesiony w konstrukcji zrębowej, którą z zewnątrz oszalowano, a w późniejszych czasach dodatkowo wzmocniono lisicami, mającymi zapobiegać rozsuwaniu się belek na boki.

Nad korpusem nawowym i prezbiterium znajdują się oddzielne dachy dwuspadowe, z których niższy i węższy znajduje się nad prezbiterium. Wszystkie dachy, łącznie z daszkiem pulpitowym nad zakrystią, pokryte są blachą. Nad końcową częścią nawy góruje ośmioboczna wieżyczka na sygnaturkę.

Wchodząc przez kruchtę główną do świątyni możemy zobaczyć trójnawowe wnętrze, rozdzielone dwoma parami słupów, które przekrywa wspólny dla wszystkich części strop płaski.

• Belka tęczowa z umieszczonym na niej barokowym krucyfiksem, pochodzącym z 2 poł. XVII w.
• W polu środkowym nowszego ołtarza głównego, zbudowanego z wykorzystaniem elementów barokowych, znajduje się obraz "Matka Boża Częstochowska", datowany na koniec XVII w. (po 1682 r.)
• Chór muzyczny, usytuowany od zachodu, wsparty jest na dwóch słupach z zastrzałami.

Teren przykościelny ogrodzony jest drewnianym płotkiem na betonowej podmurówce, na który prowadzą: od zachodu brama główna i od wschodu furtka.

• Na północny-zachód od kościoła stoi drewniana dzwonnica, pochodząca z połowy XIX w., która została wzniesiona na planie kwadratu (o boku 2,70 m). Jej konstrukcję stanowią drewniane słupy, które wzmocniono ryglami i zastrzałami. Ściany z zewnątrz są oszalowane, w górnej części z każdej strony znajduje się po jednym otworze głosowym. Całość wieńczy dach dwuspadowy, pokryty blachą.
• Na południe od kościoła zachowały się dwa neogotyckie nagrobki:

1. Z obeliskiem - Julianny z Majerów Sommerowej (zm. w 1847 r.) i Wiktoryi Agnieszki z Sommerów (zm. w 1846 r.) "1go ślubu MAJEROWEJ, drugiego WASILEWSKIEJ".

2. Z ażurowym przezroczem u góry i figurą NMP - Daniela Sommera (zm. w 1855 r.) "doktora medycyny / i chirurgii / dziedzica dóbr Sokołowa / i Woli Pulewnej / z przyległościami". Zatem fundator rozbudowy kaplicy, dzięki której przyjęła ona formę zachowanego do dziś kościoła, spoczął w jego pobliżu.

1682 r. - Kolejną, większą już kaplicę, ufundował cześnik ciechanowski Jan Więcki. Była to "kaplica ta publiczna, stawiana roku 1682 d. 22 lipca, z drzewa kostkowego, ułożona w kwadrat".

1695 r. - Konsekracji nowej świątyni dokonał biskup płocki Andrzej Chryzostom Załuski. Już wówczas rezydował tutaj ksiądz, oddelegowany z macierzystej parafii Zambski, dla którego zbudowano w Sokołowie dom.

1827 r. - We wsi Sokołowo jest 26 domów i 295 mieszkańców.

1835 r. - Kaplica zostaje powiększona kosztem właściciela wsi, Daniela Sommera. Wtedy już można mówić o kościele drewnianym.

1944 r. - Jesienią świątynia zostaje uszkodzona w wyniku działań wojennych. Jej gruntowny remont przeprowadzono po 1945 r.

1974 r. - 15 czerwca biskup płocki Bogdan Sikorski eryguje w Sokołowie samodzielną parafię pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, wydzielając ją z parafii Zambski.

2006 r. - Parafia w Sokołowie Włościańskim, którą tworzy 7 miejscowości, należy do dekanatu pułtuskiego diecezji płockiej i liczy 660 wiernych.

2009 r. - Ostatni remont świątyni (m.in. zabezpieczenie elewacji kościoła i dzwonnicy).

Kościół w Sokołowie Włościańskim jest jednym z 11 obiektów usytuowanych na "pętli ostrołęckiej' Szlaku Architektury Drewnianej. W jego najbliższym sąsiedztwie znajdują się kolejne kościoły drewniane, należące do tej samej pętli:

• Barcice - miejscowość położona 25 km na południe od Sokołowa Włościańskiego (dojazd przez Somiankę, Wyszków i Rząśnik), z kościołem filialnym pw. św. Stanisława, pochodzącym z 1758 r.
• Nowy Lubiel - miejscowość położona 7 km na północny-wschód od Sokołowa Włościańskiego (dojazd przez Cygany), z kościołem parafialnym pw. św. Anny, pochodzącym z 1890 r.
• Porządzie - miejscowość położona 12 km na południowy-wschód od Sokołowa Włościańskiego (dojazd przez Rząśnik), z kościołem parafialnym pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus, pochodzącym z lat 1927-1930.
• Węgrzynowo - miejscowość położona 25 km na północny-zachód od Sokołowa Włościańskiego (dojazd przez Obryte, Pułtusk i Maków Maz.), z kościołem parafialnym pw. Świętego Ducha, pochodzącym z 1694 r.