Bijące Serce Historii

W pierwszej fazie tej części projektu "Skarbiec Mazowiecki" proponujemy zwiedzanie 48 świątyń, uwzględniają one podstawowe kategorie zwiedzania, np."  kościoły wotywne, świątynie związane z kapłańską drogą bł. ks. Jerzego Popiełuszki, kościoły Traktu Królewskiego a także miejsca związane z bł. Janem Pawełem II.

Dominikanie przybyli do Warszawy pod koniec XVI w. W 1603 r. na nabytym gruncie między ulicami Freta i Rybakami postawili prowizoryczne klasztor, kaplicę oraz cegielnię, w której wyrabiali cegłę na budowę przyszłej świątyni i klasztoru.

Budowę rozpoczęto w 1604 r. według projektu i pod kierunkiem o. Wojciecha Sękowskiego. Prace te kontynuował Jan Włoch i Jan Baptysta Trevano. W 1605 r. poświęcono kamień węgielny pod budowę, a w rok później w ukończonym już prezbiterium odprawiono Mszę św. poprzedzoną przeniesieniem z kościoła pw. Nawiedzenia NMP na Nowym Mieście relikwii św. Jacka.

Budowę klasztoru kontynuował przeor Jacek Baryczka, w czym finansowo pomagała mu cała rodzina. Po ukończeniu prac założył w zabudowaniach klasztornych Studium Formale (później Studium Generale równe w prawach z Uniwersytetem w Krakowie) zwane Baricianum, gdzie wykładali profesorowie teologii i filozofii.

W XVII w. Warszawa była nękana zarazami, podczas których świątynie zamykano. Kościół św. Jacka pełnił jednak w czasach morowych posługę duszpasterską - przez specjalne otwory w drzwiach wejściowych.

Podczas potopu szwedzkiego w 1655 r. w wielkim refektarzu klasztoru toczyły się rokowania pomiędzy przedstawicielami Karola Gustawa a magistratem Warszawy w sprawie poddania miasta. Szwedzi zajęli klasztor na kwatery dla swoich wojsk. W 1656 r. w czasie zdobywania miasta przez wojska Jana Kazimierza świątynia i klasztor, będące częścią systemu obronnego miasta, zostały zniszczone. Odbudowano je wkrótce i już w czerwcu 1661 r. odbyła się uroczystość poświęcenia kościoła.

Po odbudowie na przełomie XVII i XVIII w. wystrój oraz wyposażenie świątyni należały do najcenniejszych w Warszawie, a biblioteka klasztorna była jedną z najbogatszych w Polsce.

W okresie rozbiorów i wojen napoleońskich w klasztorze umieszczono szpital i koszary wojskowe. Zakon oraz klasztor z kościołem ponownie podupadły, aby dźwignąć się na krótko w okresie Królestwa Polskiego. Po upadku powstania styczniowego - w ramach represji carskich - zakon dominikanów uległ kasacji. Świątynia stała się kościołem rektorskim i filialnym parafii nowomiejskiej. W klasztorze umieszczono szkołę i ochronkę, w której pracował znany bajkopisarz Stanisław Jachowicz.

W 1944 r. mieścił się tu szpital polowy,w którym podczas bombardowania zginęło ok. 1000 osób. Zniszczone zostały kościół i klasztor, ocalały tylko fragmenty murów i część kaplicy Kotowskich.

W 1947 r. dominikanie wrócili do Warszawy i przystąpili do odbudowy założenia kościelno-klasztornego.

Kościół projektowany i wzniesiony w kilku etapach przez Jana Włocha (prezbiterium) i Jana Baptystę Trevano (fasada), na planie prostokąta z przylegającą do zachodniej ściany kaplicą Kotowskich.

Murowany z cegły, na fundamentach z kamieni polnych, otynkowany, w stylu gotycko-barokowym. Fasada - ufundowana przez Wojciecha Baryczkę - dwukondygnacyjna, trójosiowa, rozczłonkowana parami pilastrów, czyli płaskich filarów nieznacznie występujących przed lico ściany, zwieńczona trójkątnym szczytem ozdobionym figurami Matki Bożej, św. Jacka i św. Dominika. Kondygnacje oddzielone profilowanym gzymsem, na którego krańcach z obu stron fasady attyki w formie prostych ścianek przysłaniających dach z parami pylonów w kształcie zbliżonym do ostrosłupów.

Elewacje boczne zwieńczone profilowanymi gzymsami. Tylne ściany prezbiterium wzmocnione przyporami (skarpami) uskokowo zwężającymi się ku górze. Na jego szczycie sygnaturka (wieżyczka z małym dzwonem ) zwieńczona krzyżem.

Wejście do świątyni prowadzi poprzez niską przybudówkę trójkątnie zwieńczoną z dwuspadowym dachem.

We wnętrzu posadzka położona poniżej poziomu ulicy. Do trójnawowej, bazylikowej świątyni (główna nawa wyższa od bocznych) schodzi się podwójnymi schodkami. Sklepienie nawy głównej krzyżowe oparte na płaskich łukach (gurtach) z czterema przęsłami, barokowe, nawy boczne utrzymane w stylu renesansowym charakteryzującym się łagodnymi łukami zastosowanymi, m.in. w kolebkowym sklepieniu i zwieńczeniu okien.

Prezbiterium gotyckie (ostre łuki zastosowane w sklepieniu oraz zwieńczeniu otworów okiennych i innych), wydłużone z czterema przęsłami, oddzielone od nawy głównej tęczą - otworem przejściowym zwieńczonym ostrym łukiem, niższe od niej, równe jej szerokością, zamknięte trójbocznie.

W ołtarzu głównym (z fundacji Wojciecha Baryczki) krucyfiks w centralnym miejscu, po bokach rzeźby przedstawiające Najświętszą Maryję Pannę i św. Jana oraz obrazy „Św. Jacek” i „Św. Dominik”. Przy prezbiterium - na przedłużeniu prawej nawy - piętrowy aneks, mieszczący w przyziemiu kwadratową kaplicę św. Krzyża zwaną Ciemną oraz prostokątną zakrystię. Na piętrze chór zakonny. Na przedłużeniu lewej nawy kaplica Matki Bożej Fatimskiej (dawniej Różańcowej, zwanej Śnieżną).W nawach bocznych ściany dzielone pilastrami w porządku toskańskim i z gładkimi trzonami oraz skromną dekoracją głowic.

Wystrój wnętrza zaaranżowany przez Halinę Kosmólską i Ryszarda Stryjeckiego, utrzymany w stylu wczesnobarokowym. W wyposażeniu obiekty ocalałe i znalezione w ruinach, bądź pochodzące z innych kościołów, głównie z dawnych kresów wschodnich.

Przy kościele, z lewej strony, kaplica Kotowskich pw. św.Dominika - dwupoziomowa, na planie krzyża greckiego, przykryta miedzianym dachem w formie okrągłego hełmu zwieńczonego arkadową nadbudówką (gloriettą), zaprojektowana przez Tylmana z Gameren, zrealizowana przez Józefa Szymona Bellottiego, ufundowana w 1690 r. przez Adama Kotowskiego.

• Rzeźba „NPM Łaskawa” (XVIII w.), zwana Tańczącą, autorstwo sporne; pochodzi z klasztoru dominikanów w Podkamieniu, później w Tarnopolu i Krakowie, w Warszawie od 1952 r. - na lewym pilastrze łuku tęczowego
• Barokowe epitafium Reginy Sroczyńskiej (zm. 1691 r.), kupcowej krakowskiej - fundacja Andrzeja Wyszyńskiego, marmur, pierwotnie z malowanym portretem.
• Epitafium Marii Juszczyk (zm. 1894 r.), piaskowiec, uszkodzone, pierwotnie z portretem zmarłej w tondzie.
• Nagrobek Katarzyny z Kosińskich Ossolińskiej, żony Jana Zbigniewa Ossolińskiego - manierystyczny, wykonany w 1607 r. z wapienia pińczowskiego. - w nawie
• Płaskorzeźba „Chrystus upadający pod krzyżem”, wyk. Teodor Skonieczny, terakota. - w arkadzie
• Barokowa rzeźba „Matka Boża z Dzieciątkiem” (XVII w.), piaskowiec, głowa Maryi uszkodzona w 1944 r., uzupełniona. - w kruchcie
• Nagrobki w kaplicy Świętego Krzyża (zwanej Ciemną), pod którą złożono też szczątki ofiar bombardowania kościoła w 1944 r.: barokowy - Stanisława Jana Skorobohatego, skarbnika litewskiego, fundacji Stanisława Dąbskiego, biskupa płockiego, wykonana w piaskowcu z marmurową tablicą, pierwotnie z malowanym portretem; Anny z Dobrzykowskich Tarnowskiej (na polecenie zmarłej ozdobiony polskimi napisami).
• Barokowy obraz „Matka Boża z Dzieciątkiem” (XVII w.) - w polu głównym ołtarza kaplicy Kotowskich, pierwotnie znajdował się u dominikanów w Smoleńsku (?) skąd był przekazany do Ostrowna, a następnie do kościoła św. Magdaleny we Lwowie. W 1663 r. król Jan Kazimierz ofiarował go dominikanom w Czortkowie. Od 1945 r. w Krakowie, od 1984 r. w Warszawie.
• „Pasyjna kompozycja rzeźbiarska” składająca się z barokowego krucyfiksu oraz z późnogotyckich figur z XVI w.: „Najświętsza Maryja Panna” oraz „Św. Jan”. - w ołtarzu głównym
• Obrazy ilustrujące dzieje zakonu dominikanów (XVIIi XVIII w.), m.in. „Św. Jacek przed Matką Bożą”. -w nawach bocznych i w prezbiterium
• Rzeźba „Ecce Homo” (XVIII w.) wyk. Antoni Osiński, dar lwowskich dominikanów. - kaplica Kotowskich
• Krata kuta z żelaza (XVIII w.), jedna z najwspanialszych w Warszawie. - wejście do kaplicy Kotowskich

• Kościół pw. św. Ducha, Długa 3.
• Muzeum Marii Curie Skłodowskiej, ul. Freta 16, tel. 22 831 80 92.
• Galeria Muzeum Azji i Pacyfiku, ul. Freta 5, w kamienicy „Pod Samsonem”. Kamienicę wybudowano w 1770 r. dla Ludwika Maraszewskiego w stylu Ludwika XVI, w latach 1804-1806 mieszkał tu Ernst Theodor Amadeus Hoffmann - niemiecki pisarz i kompozytor.
• Klasycystyczna kamienica Moritzów (1830 r., proj. Alfons Kropiwnicki), ul. Mostowa 27.
• Kamienica Jana Feliksa Dulfusa (ok. 1743), prezydenta Warszawy w XVIII w., róg Freta i Długiej, zniszczona w 1944 r., odbudowana.
• Najmniejszy budynek w Warszawie, ul. Długa 1 (przy kościele św. Ducha), zbudowany przez Karola Banascha - kupca tabacznego w 1843 r., w miejsce wcześniejszego,drewnianego, sprzedawano tu tytoń z Kuby, obecnie kiosk „Ruchu”.
• Mury obronne Starego Miasta z Barbakanem(XIV-XVI w.).

Koniec XVI w. - Przybycie dominikanów do Warszawy.

1603 r. - Osiedlenie się dominikanów na Nowym Mieście.

1606 r. - Sprowadzenie relikwii św. Jacka do Polski i rozpoczęcie budowy kościoła.

1647 r. - Ukończenie budowy kościoła i klasztoru przez przeora o. Jacka Baryczkę, który założył tu Studium Formale.

8 września 1655 r. - W wielkim refektarzu klasztoru odbyły się rokowania pomiędzy wysłannikami Karola Gustawa a magistratem Warszawy w sprawie poddania miasta. Szwedzi zajęli klasztor na kwatery.

1656 r. - Zniszczenie kościoła w czasie walk o Warszawę, które stoczyły wojska Jana Kazimierza z okupującymi miasto wojskami szwedzkimi.

26 czerwca 1661 r. - Odbudowany kościół poświęcił biskup poznański Wojciech Tolibowski.

1700 r. - Studium Formale podniesiono do rangi Studium Generale i zrównano w prawach z Uniwersytetem Krakowskim.

1662 r., 1677 r. - Epidemie morowe w Warszawie, podczas których zamykano świątynie.W kościele św. Jacka udzielano posługi duszpasterskiej jedynie przez specjalne otwory w drzwiach.

1805 r. - Na terenie klasztoru urządzono szpital i koszary dla żołnierzy napoleońskich.

1864 r. - Kasata zakonu w ramach represji po powstaniu styczniowym.

1944 r. - Niemieckie bombardowanie kościoła, który runął w gruzy, grzebiąc kilkaset osób chroniących się w nim.

1947 r. - Powrót dominikanów do Warszawy.

1947-1968 - Odbudowa kościoła przez dominikanów.

Pętla „Święci patroni polscy”:

• Zakład Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego Paulo i Kościół pw. św. Kazimierza Królewicza, ul. Tamka 35
• Kościół św. Anny, ul. Krakowskie Przedmieście 62
• Bazylika Archikatedralna pw. Męczeństwa św. Jana Chrzciciela, ul. Świętojańska 8
• Kościół pw. św. Ducha, ul. Freta 8/10
• Kościół pw. św. Kazimierza Królewicza, Rynek Nowego Miasta 2
• Kościół pw. św. Benona, ul. Piesza 1
• Kościół pw. Przemienienia Pańskiego, ul. Miodowa 13
• Kościół środowisk twórczych pw. św. Brata Alberta i św. Andrzeja Apostoła, pl. Teatralny 18

Pętla „Kościoły Starego i Nowego Miasta”:

• Bazylika Archikatedralna pw. Męczeństwa św. Jana Chrzciciela, ul. Świętojańska 8
• Kościół pw. MB Łaskawej, ul. Świętojańska 10
• Kościół pw. św. Marcina, ul. Piwna 9/11
• Kościół pw. św. Ducha, ul. Długa 3
• Kościół pw. św. Jacka, ul. Freta 8/10
• Kościół pw. św. Kazimierza Królewicza, Rynek Nowego Miasta 2
• Kościół pw. św. Benona, ul. Piesza 1
• Kościół pw. Nawiedzenia NMP, ul. Przyrynek 2
• Kościół pw. Stygmatów św. Franciszka z Asyżu, ul. Zakroczymska 1
• Katedra Polowa Wojska Polskiego pw. NMP Królowej Polski, ul. Długa
• Kościół pw. Przemienienia Pańskiego, ul. Miodowa 13