Drewniane skarby Mazowsza - szlak drewnianej architektury sakralnej.

Mazowsze jest niezwykle bogate w przykłady sakralnego budownictwa drewnianego. Na terenie województwa odnotować można ponad 200 godnych uwagi obiektów.

Na obecnym etapie realizacji projektu "Skarbiec Mazowiecki - szlaki turystyczne obiektów sakralnych w Warszawie i na Mazowszu" pragniemy  zachęcić do odwiedzenia i poznania wybranych obiektów.

Na Mazowieckim Szlaku Drewnianej Architektury Sakralnej, któremu nadajemy nazwę Drewniane skarby Mazowsza, będziecie Państwo mogli zwiedzić aż 67 niezwykłych obiektów. Są to w większości mało znane i, choćby z tego powodu, rzadko odwiedzane kościoły i kaplice. Przy typowaniu obiektów braliśmy pod uwagę przede wszystkim ich historię, walory architektoniczne, rolę w lokalnym i ponadlokalnym życiu religijnym. Znajdujące się na szlakach świątynie pozwalają zapoznać się z różnorodnymi, zmieniającymi się w ciągu wieków, formami ich rozplanowania, kształtowania bryły, czy też wyposażenia i zdobienia wnętrza.

Na szlaku Drewniane skarby Mazowsza umieszczone zostały drewniane obiekty sakralne, podzielone na 6 tzw.  pętli: ciechanowską(14 obiektów), ostrołęcką (11), płocką (14), siedlecką (9), warszawską-wschodnią (8) i warszawską-zachodnią (10). W przygotowaniu - pętla radomska (7)

Dla zainteresowanych materiałami drukowanymi wydaliśmy miniprzewodnik "Drewniane skarby Mazowsza" z mapą.

Do dzisiaj trwają spory, czy zachowany kościół w Ciemniewku został wzniesiony pod koniec XIX w., czy też wówczas obiekt pochodzący z połowy XVIII w. został jedynie gruntownie odremontowany i przebudowany. Nie zmienia to jednak faktu, że przyjazd do tej miejscowości, położonej13 kilometrów na południowy-wschód od Ciechanowa, będzie niezapomnianym przeżyciem.

HISTORIA

Początki parafii w Ciemniewku, noszącym wówczas nazwę Czerbniewo, sięgają roku 1378. Dokładnie 7 marca erekcji parafii, pw. Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja, dokonał biskup płocki Dobiesław. Równocześnie został zbudowany pierwszy kościół, którego patronem został św. Mikołaj. Siedem lat później świątynia po raz pierwszy pojawia się w zapiskach kronikarskich.

Około połowy XVI w. na jej miejscu stanął kolejny kościół drewniany, któremu zmieniono wezwanie na św. Jana Chrzciciela. Minęło kolejne dwieście lat, gdy dzięki staraniom miejscowego proboszcza, ks. Jakuba Ciemniewskiego, przystąpiono do budowy "na raty" kolejnej świątyni drewnianej. W 1757 r. najpierw wybudowano nową nawę, do której z istniejącego jeszcze starego prezbiterium przeniesiono ołtarze, a następnie - po rozebraniu starego - dobudowano do niej nowe prezbiterium. Po zakończeniu budowy nowej świątyni przywrócono jej pierwotne wezwanie - św. Mikołaja.

W 1881 roku, dzięki funduszom właścicielki Ciemniewka Róży Mierzyńskiej, dokonano gruntownej przebudowy i powiększenia kościoła. Według dość powszechnie występującej obecnie wersji uważa się, że wówczas wzniesiono zupełnie nową świątynię, a przy jej budowie wzorowano się jedynie na rozebranym właśnie kościele.

Trudno jednak dać temu wiarę. Tym bardziej, że już w 1890 r. (a więc zaledwie dziewięć lat po zakończeniu remontu) tak rzetelne czasopismo - jakim był "Przegląd Katolicki" - informowało, że "obecny kościół drewniany został - nie wiadomo kiedy i przez kogo wystawiony. Po restauracji w 1881 r. dokonanej kosztem dziedziczki śp. Róży Mierzyńskiej i parafijan, blachą kryty, zewnątrz i wewnątrz olejno malowany, o jednej nawie". A więc jednak "po restauracji", a nie budowie nowego.

Można więc z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że wówczas dokonano jedynie gruntownej przebudowy i powiększenia świątyni. Gdyby powstała nowa, to - zapewne z miejscową "tradycją" - otrzymałaby również nowego patrona. A tak się nie stało.

CIEKAWOSTKI

Projekt polichromii, wykonanej w 1929 r. według projektu Bronisława Bryknera, który był wzorowany na elementach sztuki huculskiej, przyniósł jej autorowi nagrodę na Wystawie Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie.

Podobnie jak zdecydowana większość mazowieckich świątyń, tak i kościół w Ciemniewku został wzniesiony na osi wschód-zachód, z prezbiterium zwróconym w kierunku wschodnim. Jest zatem budowlą orientowaną. Również, jeśli chodzi o konstrukcję i wygląd zewnętrzny, nie odbiega on od większości kościołów drewnianych - został wzniesiony w konstrukcji zrębowej, którą z zewnątrz oszalowano.

Natomiast tym, co bardzo wyraźnie odróżnia go od innych tego typu obiektów jest przede wszystkim przybudowany do nawy od zachodu ryzalit, zwieńczony malowniczym szczytem o charakterze barokowym. Ryzalit to nic innego, jak wysunięta do przodu część budowli - w tym przypadku część środkowa - równej z nią wysokości i tworząca integralną całość. W dolnej części ryzalitu znajduje się kruchta główna, a ponad nią chór muzyczny.

Przez umieszczoną w ryzalicie kruchtę wchodzimy do zbudowanego na planie prostokąta (15,40 x 12,20 m) korpusu nawowego. Dzięki podzieleniu trzema parami słupów, zyskał on wygląd budowli trójnawowej, nad którą znajduje się wspólny dla wszystkich części strop płaski. Od wschodu nawa łączy się trójbocznie zamkniętym prezbiterium, do którego od północy dostawiona jest zakrystia, poprzedzona niewielkim przedsionkiem.

Ciekawy jest również sam wygląd konstrukcji dachowej, ponieważ wspólny dach dwuspadowy, o jednakowym rozstawie krokwi, znajduje się nad nawą główną i prezbiterium. Natomiast nawy boczne osłaniają przedłużenia połaci dachu znajdującego się nad nawą główną. Podobne rozwiązanie spotkamy także w znajdujących się na "pętli ciechanowskiej" kościołach w Gąsiorowie, Królewie, Węgrze i Zielonej Ciechanowskiej.

• Na terenie przykościelnym - na lewo od wejścia przez bramę główną - najbardziej rzucającym się w oczy elementem jest XIX-wieczna dzwonnica drewniana, usytuowana na północny-zachód od kościoła. Została ona wzniesiona na planie kwadratu (o boku 4,80 m) prawdopodobnie w czasie gruntownej przebudowy obecnego kościoła, a więc pod koniec XIX w. Jej konstrukcję stanowią drewniane słupy, które zostały wzmocnione ryglami i zastrzałami. Całość z zewnątrz została ozdobnie oszalowana. Elewacja podzielona na dwie części, a w górnej części ścian wycięte z każdej strony po cztery otwory głosowe, które swoim wyglądem przypominają arkady.
• Przed wejściem głównym do kościołach, po obu stronach kruchty-ryzalitu usytuowane są na wysokich ceglanych postumentach figury: starsza - św. Mikołaja patrona kościoła i parafii (z lewej strony) oraz nowsza - błogosławionego Jana Pawła II (z prawej).
• Obok dzwonnicy znajduje się współczesna figura Jezusa Miłosiernego.

Cały teren przykościelny ogrodzony jest kamiennym murem z bramą główną od zachodu, w który zostały wkomponowane murowane z cegły ołtarze Bożego Ciała.

1378 r. - Biskup płocki Dobiesław eryguje w Ciemniewku (zwanym wówczas Czerbniewo) parafię pw. Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja.

1385 r. - Po raz pierwszy wzmiankowany jest kościół parafialny pw. św. Mikołaja.

XVI w. - Stary kościół zostaje zastąpiony kolejną świątynią drewnianą, która otrzymuje wezwanie św. Jana Chrzciciela.

1599 r. - We wzmiankowanej wówczas świątyni w głównym ołtarzu znajdują się obrazy: "Zdjęcie z krzyża" i sceny Męki Pańskiej, natomiast boczne ołtarze są poświęcone św. Mikołajowi, św. Dorocie i św. Annie.

1775 r. - Zostaje wzniesiony trzeci w kolejności kościół parafialny, któremu przywrócono pierwotne wezwanie (św. Mikołaja).

1827 r. - We wsi Ciemniewko jest 28 domów i 235 mieszkańców.

1880 r. - Parafia należy do dekanatu ciechanowskiego diecezji płockiej i liczy 1660 wiernych.

1881 r. - Generalna przebudowa kościoła, na którą dużą część funduszy dała właścicielka Ciemniewka, Róża Mierzyńska. Uważa się, że wówczas wzniesiono zupełnie nowy obiekt, a przy jego budowie wzorowano się jedynie na poprzedniej świątyni.

1929 r. - Wnętrze kościoła wzbogaca się o polichromię, wykonaną według projektu Bronisława Bryknera.

2006 r. - Parafia w Ciemniewku, którą tworzy 13 miejscowości, należy do dekanatu Ciechanów-Wschód diecezji płockiej i liczy 1127 wiernych.

Kościół w Ciemniewku jest jednym z 14 obiektów usytuowanych na "pętli ciechanowskiej" Szlaku Drewnianej Architektury Sakralnej Mazowsza. W jego sąsiedztwie znajdują się kolejne kościoły drewniane, należące do tej samej pętli:

• Gąsiorowo - miejscowość położona 16 km na południowy-wschód od Ciemniewka (dojazd przez Gołymin-Ośrodek i Przewodowo), z kościołem filialnym pw. św. Mikołaja, pochodzącym z 1792 r.;
• Kraszewo - miejscowość położona 18 km na południowy-zachód od Ciemniewka (dojazd przez Sońsk, Gąsocin i Ojrzeń), z kościołem parafialnym pw. Świętej Trójcy, pochodzącym z 2. poł. XVI w. (część murowana) i połowy XVIII w. (część drewniana);
• Przedwojewo - miejscowość położona 14 km na północny-zachód od Ciemniewka (dojazd przez Nasierowo i Ciechanów), z kościołem filialnym pw. Przemienienia Pańskiego i św. Stanisława, pochodzącym z 2. poł. XVIII w.;
• Zielona Ciechanowska - miejscowość położona 16 km na północny-wschód od Ciemniewka (dojazd przez Nasierowo, Wróblewko i Pałuki), z dawnym kościołem parafialnym pw. św. Mateusza, pochodzącym z lat 1772-1774.