Drewniane skarby Mazowsza - szlak drewnianej architektury sakralnej.

Mazowsze jest niezwykle bogate w przykłady sakralnego budownictwa drewnianego. Na terenie województwa odnotować można ponad 200 godnych uwagi obiektów.

Na obecnym etapie realizacji projektu "Skarbiec Mazowiecki - szlaki turystyczne obiektów sakralnych w Warszawie i na Mazowszu" pragniemy  zachęcić do odwiedzenia i poznania wybranych obiektów.

Na Mazowieckim Szlaku Drewnianej Architektury Sakralnej, któremu nadajemy nazwę Drewniane skarby Mazowsza, będziecie Państwo mogli zwiedzić aż 67 niezwykłych obiektów. Są to w większości mało znane i, choćby z tego powodu, rzadko odwiedzane kościoły i kaplice. Przy typowaniu obiektów braliśmy pod uwagę przede wszystkim ich historię, walory architektoniczne, rolę w lokalnym i ponadlokalnym życiu religijnym. Znajdujące się na szlakach świątynie pozwalają zapoznać się z różnorodnymi, zmieniającymi się w ciągu wieków, formami ich rozplanowania, kształtowania bryły, czy też wyposażenia i zdobienia wnętrza.

Na szlaku Drewniane skarby Mazowsza umieszczone zostały drewniane obiekty sakralne, podzielone na 6 tzw.  pętli: ciechanowską(14 obiektów), ostrołęcką (11), płocką (14), siedlecką (9), warszawską-wschodnią (8) i warszawską-zachodnią (10). W przygotowaniu - pętla radomska (7)

Dla zainteresowanych materiałami drukowanymi wydaliśmy miniprzewodnik "Drewniane skarby Mazowsza" z mapą.

Odwiedzenie Sarbiewa, wsi malowniczo położonej nad rzeczką Raciążnicą, w odległości zaledwie 10 kilometrów na północ od Płońska, to dobra okazja nie tylko do zobaczenia jednego z dwóch zachowanych na Mazowszu kościołów, budowanych "formą ośmiu węgłów". Warto tu przyjechać, aby odwiedzić miejsce urodzenia najsłynniejszego naszego poety doby baroku, Macieja Kazimierza Sarbiewskiego.

HISTORIA

Chociaż wieś po raz pierwszy wzmiankowana jest w 1403 r., to jednak już wówczas istniała w Sarbiewie parafia pw. św. Antoniego, która powstała prawdopodobnie na przełomie XIII i XIV w.

Przez lata wieś należała do Sarbiewskich herbu Prawdzic, nic zatem dziwnego, że najsłynniejszy z nich - Maciej Kazimierz Sarbiewski - urodził się właśnie tutaj. Dokładnie 24 lutego 1595 r. przyszedł tutaj na świat późniejszy jezuita, łacińskojęzyczny poeta i teoretyk literatury barokowej, profesor Akademii Wileńskiej, a od 1635 r. nadworny kaznodzieja króla Władysława IV Wazy.

Jeśli natomiast chodzi o miejscowe kościoły, to pierwszy z nich istniał już w momencie powstania parafii. Ten lub kolejny, wzmiankowany jest w roku 1411, a przetrwał do początków XVI w. Kolejną świątynię konsekrowano w 1522 r. i zapewnie to właśnie w niej odbył się chrzest Macieja Kazimierza Sarbiewskiego.

Prawdopodobnie na przełomie XVII i XVIII w. wzniesiono następny kościół drewniany "formą ośmiu węgłów". Do jego powstania mógł się przyczynić kasztelan zakroczymski Adama Bielińskiego, który pod koniec XVII w. był właścicielem wsi.

Przez lata kościół szczęśliwie omijały wojny i przebudowy, dzięki czemu praktycznie w stanie niezmienionym (wyjątek może stanowić, dobudowana podczas remontu przeprowadzonego w latach 1908-12, kruchta południowa) zachował się do naszych czasów.

CIEKAWOSTKI

24 lutego 1595 r. urodził się w Sarbiewie Maciej Kazimierz Sarbiewski, jeden z największych poetów europejskich epoki baroku, który swoje wiersze pisał po łacinie. Ten jezuita, profesor Akademii Wileńskiej (1627-1633), a od 1635 r. nadworny kaznodzieja króla Władysława IV Wazy, za swoją twórczość został uhonorowany przez papieża Urbana VIII laurem poetyckim, uznawanym wówczas za najważniejszą nagrodę literacką na świecie.

Dla upamiętnienia tego wybitnego poety od 2005 r. - początkowo w Sarbiewie i Płońsku, a obecnie w większej liczbie miejscowości - odbywają się corocznie Międzynarodowe Dni ks. Macieja Kazimierza Sarbiewskiego - "Chrześcijański Horacy z Mazowsza". W ich ramach organizowany jest Ogólnopolski Konkurs Poetycki "O laur Sarbiewskiego", któremu towarzyszy festiwal muzyki baroku - Musica Sarbieviana.

Kościół w Sarbiewie to rzadko spotykany na Mazowszu obiekt sakralny, w którym nie tylko prezbiterium, ale również nawa jest zamknięta trzema bokami ośmioboku. Dziś podobną świątynię drewnianą możemy zobaczyć jeszcze tylko w Grzebsku, miejscowości również znajdującej się na "pętli ciechanowskiej". Natomiast znacznie mniejszy obiekt - zbudowany na planie ośmioboku i bardziej przypominający kaplicę - spotkamy w Kucicach ("pętla płocka").

Kościół w Sarbiewie jest budowlą orientowaną, czyli wzniesioną na osi wschód-zachód, z prezbiterium zwróconym w kierunku wschodnim. Jak praktycznie wszystkie kościoły drewniane na Mazowszu, został wzniesiony w konstrukcji zrębowej, którą z zewnątrz oszalowano, a w późniejszych czasach dodatkowo wzmocniono lisicami, mającymi zapobiegać rozsuwaniu się belek na boki.

Trójnawowy korpus świątyni, z trójbocznym zamknięciem od zachodu, zbudowano na planie prostokąta, z przylegającym do niego od wschodu prezbiterium, również zamkniętym trójbocznie. Stąd właśnie powstało określenie zbudowania go "formą ośmiu węgłów". Do prezbiterium od północy dostawiona jest zakrystia, przy nawie od zachodu kruchta główna, od południa nowsza kruchta boczna (pochodząca z lat 1908-1912).

Nad korpusem nawowym i prezbiterium znajdują się oddzielne dachy dwuspadowe, przechodzące przy końcach w trójpołaciowe. Dwuspadowe daszki osłaniają obie kruchty, natomiast nad zakrystia znajduje się daszek pulpitowy. Wszystkie dachy są pokryte blachą. Nad końcową częścią nawy góruje ośmioboczna wieżyczka na sygnaturkę.

Po wejściu do środka świątyni możemy zobaczyć trójnawowe wnętrze, rozdzielone trzema parami słupów, podpierającymi belki wzdłużne (tzw. tragarze), na których dopiero ułożone są właściwe belki stropowe. Są one doskonale widoczne, ponieważ deski tworzące strop płaski zostały przybite do belek od góry (tzw. nadsiębitka).

• Neobarokowy ołtarz główny z początku XX w., w którego polu głównym umieszczony jest XVIII-wieczny obraz "Matka Boża Śnieżna". Po jego obu stronach eklektyczne ołtarze boczne z przełomu XIX i XX wieku.
• Na usytuowanym od zachodu chórze muzycznym, wspartym na dwóch słupach, znajdują się organy, zbudowane w 1878 r. przez warszawskiego organmistrza, Józefa Szymańskiego.
• Z lewej strony od wejścia, na ścianie pod chórem muzycznym umieszczona jest tablica ufundowana w 1885 r. z podobizną Sarbiewskiego i napisem: "KS.M.K. SARBIEWSKIEMU / UR. W SABIEWIE 24 LUTEGO 1595 R. / ZM. W WARSZAWIE 2 KWIETNIA 1640 R. / NADW. KAZNOD. KR?"LA WŁADYSŁAWA IV / ZNAKOM. POECIE ŁACIŃSKO-POLSKIEMU / UWIEŃCZ. W RZYMIE PRZEZ URBANA VIII 1627 / RODACY 1885 R.".

Teren kościoła ogrodzony jest żelaznym płotkiem na kamiennej podmurówce, na który prowadzą dwa wejścia: główne od południa i boczne od wschodu, prowadzące na znajdujący się nieopodal cmentarz grzebalny.

• Na prawo od wejścia głównego znajduje się późnoklasycystyczny nagrobek z piaskowca Jakuba (w oryginalnej pisowni występuje imię "Jakób") Strzeszewskiego (zm. w 1854 r.), właściciela Jarocina, wsi znajdującej się na terenie parafii Sarbiewo.
• W odległości ok. 100 m na północny-wschód od kościoła - przed wejściem na cmentarz grzebalny - stoi drewniana dzwonnica, pochodząca z XVIII w., która została wzniesiona na planie kwadratu (o boku 4,70 m). Jej konstrukcję stanowią drewniane słupy, które wzmocniono ryglami i zastrzałami. Ściany z zewnątrz są oszalowane, w górnej części z dwóch stron (od wschodu i zachodu) znajdują się po trzy otwory głosowe, z dwóch pozostałych - po dwa otwory. Na nią dach namiotowy, kryty blachą, zwieńczony sterczyną z krzyżem.
• Poza terenem kościelnym, na południe od kościoła znajduje się tablica z 1917 r.: "PAMIĄTKA / SETNEJ ROCZNICY ŚMIERCI / TADUESZA KOŚCIUSZKI / 1817-1917 / OD CZŁONKÓW / SARBIEWSKIEGO KÓŁKA ROLNICZEGO".

XII/XIV w. - Prawdopodobna erekcja parafii pw. św. Antoniego.

1403 r. - Pierwsza wzmianka o Sarbiewie.

1411 r. - Pierwsza wzmianka o miejscowym kościele.

1595 r. - W Sarbiewie przychodzi na świat (24 lutego) Maciej Kazimierz Sarbiewski - poeta piszący po łacinie, jezuita, profesor Akademii Wileńskiej i późniejszy nadworny kaznodzieja króla Władysława IV Wazy.

XVII/XVIII w. - Prawdopodobnie wówczas powstaje zachowany do dzisiaj kościół.

1757 r. - Gruntowny remont świątyni staraniem [Kazimierza] Młockiego, stolnika wyszogrodzkiego.

1827 r. - We wsi Sarbiewo jest 19 domów i 172 mieszkańców.

1889 r. - Parafia Sarbiewo należy do dekanatu płońskiego diecezji płockiej i liczy 2234 wiernych.

1889 r. - We wsi Sarbiewo jest 25 domów i 185 mieszkańców.

2006 r. - Parafia Sarbiewo, którą tworzy 14 miejscowości, należy do dekanatu płońskiego diecezji płockiej i liczy 1835 wiernych.

Kościół w Sarbiewie jest jednym z 14 obiektów usytuowanych na "pętli ciechanowskiej" Szlaku Architektury Drewnianej. W jego najbliższym sąsiedztwie znajdują się kolejne kościoły drewniane, należące do tej samej pętli:

• Królewo - miejscowość położona 15 km na południowy-wschód od Sarbiewa (dojazd przez Smardzewo i Sochocin), z kościołem parafialnym pw. św. Zygmunta, pochodzącym z 1639 r.
• Malużyn - miejscowość położona 7 km na północny-wschód od Sarbiewa (dojazd przez Smardzewo), z kościołem parafialnym pw. św. Wojciecha, pochodzącym z XV/XVI w. (murowane prezbiterium) i z 1780 r. (drewniana nawa).

oraz obiekty należące do "pętli płockiej":

• Kucice - miejscowość położona 17 km na południowy-zachód od Sarbiewa (dojazd przez Płońsk i Ilinko), z kościołem parafialnym pw. św. Michała Archanioła, pochodzącym z 1783 r.
• Naruszewo - miejscowość położona 20 km na południe od Sarbiewa (dojazd przez Płońsk i Wróblewo), z kościołem parafialnym pw. św. Tekli, pochodzącym z 1786 r.