Drewniane skarby Mazowsza - szlak drewnianej architektury sakralnej.

Mazowsze jest niezwykle bogate w przykłady sakralnego budownictwa drewnianego. Na terenie województwa odnotować można ponad 200 godnych uwagi obiektów.

Na obecnym etapie realizacji projektu "Skarbiec Mazowiecki - szlaki turystyczne obiektów sakralnych w Warszawie i na Mazowszu" pragniemy  zachęcić do odwiedzenia i poznania wybranych obiektów.

Na Mazowieckim Szlaku Drewnianej Architektury Sakralnej, któremu nadajemy nazwę Drewniane skarby Mazowsza, będziecie Państwo mogli zwiedzić aż 67 niezwykłych obiektów. Są to w większości mało znane i, choćby z tego powodu, rzadko odwiedzane kościoły i kaplice. Przy typowaniu obiektów braliśmy pod uwagę przede wszystkim ich historię, walory architektoniczne, rolę w lokalnym i ponadlokalnym życiu religijnym. Znajdujące się na szlakach świątynie pozwalają zapoznać się z różnorodnymi, zmieniającymi się w ciągu wieków, formami ich rozplanowania, kształtowania bryły, czy też wyposażenia i zdobienia wnętrza.

Na szlaku Drewniane skarby Mazowsza umieszczone zostały drewniane obiekty sakralne, podzielone na 6 tzw.  pętli: ciechanowską(14 obiektów), ostrołęcką (11), płocką (14), siedlecką (9), warszawską-wschodnią (8) i warszawską-zachodnią (10). W przygotowaniu - pętla radomska (7)

Dla zainteresowanych materiałami drukowanymi wydaliśmy miniprzewodnik "Drewniane skarby Mazowsza" z mapą.

Parafia św. Wawrzyńca w Gliniance zawdzięcza swoje powstanie szlachcicowi Wawrzyńcowi Dobrzynieckiemu herbu Ciołek, podstolemu czerskiemu, który od króla Zygmunta Augusta otrzymał ziemie nad Świdrem. Wówczas tereny te, ze wsią Glinianka, należały do ziemi czerskiej, będącej częścią przedrozbiorowego województwa mazowieckiego.

Dzięki staraniom Dobrzynieckiego z obszaru parafii Kołbiel wydzielono tutejszą parafię, która została erygowana w 1556 r. Podstoli czerski był też fundatorem pierwszego kościoła drewnianego - wystawionego w tym miejscu prawdopodobnie w momencie erekcji parafii - któremu nadano poczwórne wezwanie: Najświętszej Maryi Panny, św. Franciszka wyznawcy, św. Jana apostoła i ewangelisty oraz św. Wawrzyńca męczennika. Wawrzyniec Dobrzyniecki upamiętnił swoje imię również poprzez uzyskanie przywileju nadania praw miejskich Gliniance w 1557 r. i zmianę jej nazwy na Wawrzyńczew (Wawrzyńców). Spowodowało to wzrost liczby mieszkańców miasteczka i okolicy oraz szybki rozwój gospodarczy. Właściciel Wawrzyńczewa ufundował w nowo powstałym mieście także szkołę i szpital.

Jak większość miast na Mazowszu, Wawrzyńczew bardzo podupadł w okresie potopu szwedzkiego. Podczas wojny między Księstwem Warszawskim a Austrią w 1809 r. miasto z powodu znacznych zniszczeń - ze względu na przemarsze wojsk oraz przebieg frontu - chyliło się coraz bardziej ku upadkowi. Ostatecznie w 1820 r. Wawrzyńczew utracił prawa miejskie i powrócił do nazwy Glinianka.

W XIX w. parafia w Gliniance początkowo należała do dekanatu siennickiego, zaś od 1868 r. do nowomińskiego archidiecezji warszawskiej. W 1992 r. parafia na podstawie bulli papieskiej została wyłączona z tej archidiecezji i włączona do nowo powstałej diecezji warszawsko-praskiej.

Obecny drewniany kościół pw. św. Wawrzyńca zbudowany został w 1763 r. na miejscu poprzedniej świątyni wzniesionej tu w XVI w.

Kościół z zewnątrz zwraca uwagę swoją urozmaiconą bryłą. Jest orientowany (prezbiterium zwrócone ku wschodowi, ku Jerozolimie jako miejscu zmartwychwstania Chrystusa; orientowanie kościołów było regułą do XIX w., obecnie jest dosyć rzadkie), wzniesiony w konstrukcji zrębowej (ściany składają się z poziomych bali drewnianych, łączonych w narożnikach) i jest z zewnątrz oszalowany.

Korpus nawowy wzniesiono na planie prostokąta, wyodrębnione prezbiterium jest niższe od nawy i zamknięte trójbocznie. Od frontu i od południa nawy dobudowano dwie kruchty na planie kwadratu, zaś po obu stronach prezbiterium - dwie zakrystie, również na planie kwadratu. Jedna z zakrystii jest drewniana, natomiast druga - co rzadsze w tego typu budowlach - murowana. Kościół nakryty jest - oddzielnymi dla nawy i prezbiterium - dachami dwuspadowymi, krytymi gontem. Dach nad nawą wieńczy smukła czworoboczna wieżyczka na sygnaturkę, czyli najmniejszy z dzwonów kościelnych.

Wnętrze kościoła w pierwszym momencie sprawia wrażenie jednonawowego. Jednak ustawione blisko ścian bocznych dwie pary słupów, tworzą wnętrze trójprzestrzenne - nawę główną z dwoma bardzo wąskimi nawami bocznymi. Słupy pełnią funkcję konstrukcyjną, podtrzymując podciągi podpierające strop belkowy. Na słupach wspiera się także wysunięty ku wnętrzu balkon chóru muzycznego z prospektem organowym, usytuowany od strony zachodniej, nad główną kruchtą kościoła.

Ołtarz główny i ołtarze boczne mają charakter barokowo-ludowy. Wystrój wnętrza pochodzi głównie z XIX w.

• Krucyfiks z późnogotycką rzeźbą Chrystusa pochodzącą z poł. XVI w., będący najstarszym elementem wyposażenia kościoła. - na belce tęczowej, w miejscu połączenia nawy i prezbiterium.
• Ołtarz główny z obrazem "Maryja pod krzyżem".
• Ołtarze boczne z obrazami: "Przebicie serca św. Teresy z Avili" prawdopodobnie z 2. poł. XVIII w. (Św. Teresa z Avili, karmelitanka, doktor Kościoła przedstawiona jest na obrazie w chwili, gdy doznaje objawienia, które wyraża się poprzez zatopienie w jej sercu strzały Boskiej miłości trzymanej przez anioła. Jest to najstarszy obraz w kościele.), "Św. Wawrzyniec" prawdopodobnie z przełomu XVIII i XIX w. (Patron parafii, diakon i męczennik przedstawiony jest z kratą, na której poniósł śmierć oraz z palmą męczeństwa.) oraz "Matka Boża Gliniecka" z przełomu XIX i XX w. (Jest to kopia fragmentu "Madonny Sykstyńskiej" Rafaela Santi. Otaczają go wota dziękczynne świadczące o żywym kulcie. Ruchomą zasłonę obrazu stanowi wizerunek Matki Bożej w srebrnej sukience, ufundowany przez parafian w 1956 r. W trakcie renowacji w 2009 r. odkryto, że pod spodem są naklejone na deskę tylko fragmenty twarzy i dłoni. Właściwy obraz szczęśliwie się odnalazł.).

13 listopada 1556 r. - Erygowanie parafii w Gliniance przez biskupa poznańskiego Andrzeja Czarnkowskiego przy wystawionym pierwszym drewnianym kościele fundacji podstolego czerskiego Wawrzyńca Dobrzynieckiego herbu Ciołek.

3 lipca 1557 r. - Nadanie praw miejskich Gliniance na prawie magdeburskim i zmiana nazwy na Wawrzyńczew (Wawrzyńców).

1763 r. - Budowa drewnianego kościoła istniejącego do dziś.

1818 r. - Włączenie parafii w Gliniance do dekanatu siennickiego w utworzonej w Warszawie diecezji warszawskiej.

1820 r. - Utrata praw miejskich i powrót do pierwotnej nazwy - Glinianka.

1868 r. - Włączenie parafii w Gliniance do dekanatu nowomińskiego archidiecezji warszawskiej.

25 marca 1992 r. - Parafia w Gliniance na podstawie bulli papieskiej została wyłączona z archidiecezji warszawskiej i włączona do nowo powstałej diecezji warszawsko-praskiej.

Inne najbliżej położone kościoły "pętli wschodniej" Szlaku Drewnianej Architektury Sakralnej to:

• Grodzisk - kościół pw. św. Michała Archanioła; obecnie kościół położony jest w dzielnicy Białołęka m.st. Warszawy, przy ul. Głębockiej 119; odległość ok. 40 km.
• Cmentarz Bródnowski w Warszawie, przy ul. św. Wincentego 81- kościół pw. św. Wincentego a Paulo; odległość ok. 40 km.
• Jeruzal - kościół pw. św. Wojciecha i Mikołaja; Jeruzal położony jest na południowy wschód od Glinianki w odległości ponad 40 km.
• Mariańskie Porzecze (Goźlin) - kościół pw. Matki Bożej Bolesnej; położony ok. 45 km na południe od Glinianki.
• Żeliszew Podkościelny - kościół pw. Świętej Trójcy; na wschód od Glinianki w odległości ok. 55 km.

INFORMACJE DODATKOWE:

Na trasie "pętli wschodniej" Szlaku Drewnianej Architektury Sakralnej znajdują się także inne kościoły "grające" w filmach. W telewizyjnym serialu "Ranczo" można zobaczyć kościół z Jeruzala. Gdy w latach 70. XX w. kręcono film "Noce i dnie", kilka scen nagrywanych było w kościele w Wodyniach. W Mariańskim Porzeczu kręcony był film "Nadzieja" oraz sceny do filmów "Zemsta" i "Boża podszewka".