Bijące Serce Historii to zbiór tras i proponowanych sposobów zwiedzania warszawskich kościołów. Nazwa szlaku wyraża przekonanie, że w warszawskich kościołach zapisana została historia stolicy i Polski.
W pierwszej fazie tej części projektu "Skarbiec Mazowiecki" proponujemy zwiedzanie 48 świątyń, uwzględniają one podstawowe kategorie zwiedzania, np." kościoły wotywne, świątynie związane z kapłańską drogą bł. ks. Jerzego Popiełuszki, kościoły Traktu Królewskiego a także miejsca związane z bł. Janem Pawełem II.
To jedyna ocalała z pożogi II wojny światowej synagoga warszawska, do dziś służąca wiernym. Synagoga została wzniesiona w l. 1898-1902 z fundacji Zalmana (Zelmana) Nożyka, syna Manosa, na zakupionej przez niego w 1893 r. posesji. Wiosną 1898 r. oficjalnie rozpoczęto budowę, którą nadzorował Komitet Budowy Synagogi. Uroczyste otwarcie w obecności licznie zgromadzonych gości miało miejsce 28 lutego 1902 r. Wówczas to fundator Zalman Nożyk dokonał uroczystego włożenia zwojów Tory do Aron ha-kodesz. Synagoga mogła pomieścić ok. 600 wiernych (mężczyzn i kobiet na babińcu). Uczęszczali do niej przede wszystkim bardziej zamożni Żydzi, którzy mieli tu wykupione swoje stałe miejsca.
Nożykowie przekazali budynek Warszawskiej Gminie Starozakonnych do użytku publicznego, zabezpieczając zapisem testamentowym część funduszy na jego utrzymanie. Warunkiem postawionym przez fundatorów było, aby synagoga nosiła imię Zalmana i Rywki Nożyk oraz aby wspominano ich odmawiając w ich intencji modlitwę za umarłych „Boże pełen miłosierdzia”.
W trakcie prac remontowych w 1923 r. do ściany wschodniej dobudowano półokrągłą wnękę dla chóru wg proj. Maurycego Grodzieńskiego (śladem po niej są ślepe witraże po obu stronach ściany). W okresie międzywojennym synagoga słynęła bowiem ze znakomitego męskiego chóru, kierowanego przez Abrahama Cwi Dawidowicza.
W przededniu II wojny światowej synagoga na Twardej była jednym z wielu żydowskich miejsc kultu na terenie Warszawy, z których korzystała zamieszkująca tu liczna społeczność tego wyznania - jedna z największych na świecie.
W 1940 r. synagogę zamknięto, zdewastowano wnętrze, zamieniając budynek na stajnię i magazyn paszy. W maju 1941 r. była jedną z trzech warszawskich bożnic, na otwarcie których zezwoliły niemieckie władze okupacyjne. Została zamknięta ponownie w lipcu 1942 r. po likwidacji tzw. małego getta. Dewastację budowli pogłębiły jeszcze działania bojowe w czasie powstania warszawskiego 1944.
Po wojnie została prowizorycznie odnowiona i oddana do użytkowania wiernym. Jednak oficjalne otwarcie synagogi miało miejsce dopiero w 1951 r., po prawnym przekazaniu obiektu gminie żydowskiej. W 1968 r. synagogę znów zamknięto.
W l. 1977-1983 przeprowadzono gruntowny remont i konserwację budowli. Do wschodniej ściany dobudowano wtedy aneks, mieszczący obecnie siedzibę Związku Religijnego Wyznania Mojżeszowego w RP oraz warszawskiej Gminy Wyznaniowej Żydowskiej. Kolejne otwarcie synagogi miało miejsce w 40. rocznicę powstania w getcie warszawskim. Od 1988 r. modlitwy w warszawskiej synagodze odbywają się przy udziale rabina, który rezyduje w Polsce.
W latach 90. XX w. i na początku XXI w. synagoga stała się obiektem kilku aktów antysemickich (m.in. próba podpalenia w 1997 r.). W l. 2001-2002 r. prowadzono prace remontowe, mające na celu osuszenie piwnic oraz renowację fasady, uszkodzonej przez ogień. Kolejny gruntowny remont przeprowadzono w2008 r.
Wydarzeniem bez precedensu była pierwsza w dziejach wspólna modlitwa w synagodze katolickiego arcybiskupa Henryka Muszyńskiego i rabina Warszawy Michaela Schudricha – w dniu 19 kwietnia 1993 r. podczas nabożeństwa z okazji 50. rocznicy wybuchu powstania w getcie.
Warszawska Synagoga Nożyków jest dziś nie tylko miejscem modlitw, ale także ważnym ośrodkiem życia społeczności żydowskiej w Polsce oraz wydarzeń kulturalnych z nią związanych. W podziemiach obiektu znajduje się mykwa (łaźnia rytualna), działa także sklep koszerny.
Synagoga na Twardej została zbudowana na planie litery „T”, z wejściem głównym od zachodu (obecnie używane jest wejście od strony wschodniej - przez dobudowaną po wojnie część administracyjną). Autorem jej projektu w świetle ostatnich ustaleń Eleonory Bergman był prawdopodobnie architekt Karol Kozłowski, choć niektórzy wcześniejsi badacze wspominają np. o Leandrze Marconim czy Juliuszu Prechnerze. Synagoga jest budowlą neoromańską z elementami bizantyjskimi i mauretańskimi. Fasadę zdobią motywy symboliki żydowskiej, m.in. dwie tablice Dekalogu z gwiazdą Dawida nad wejściem. Jej wnętrze– zgodnie ze zwyczajem panującym w synagogach ortodoksyjnych - zostało podzielone na część męską (główna sala na parterze, w której modlą się mężczyźni) oraz część przeznaczoną dla modlących się kobiet (babiniec na piętrze - w formie galerii, okalającej z trzech stron salę główną). Prowadzą do nich osobne wejścia. Sala główna posiada trzy nawy, rozdzielone słupami i kolumnami wspierającymi galerię. Na uwagę zasługują znakomicie opracowane dekoracje balkonów, kolumn, ścian i sklepień, nadające wnętrzu orientalny charakter.
Najważniejsze elementy wyposażenia synagogi to: • Aron ha-kodesz (hebr. święta skrzynia) – szafa do przechowywania zwojów Tory (czyli zwojów z hebrajskim tekstem Pięciu Ksiąg Mojżeszowych). Zgodnie z tradycją jest umieszczana na tej ścianie synagogi, która jest zwrócona w stronę Jerozolimy. Aron ha-kodesz osłonięty jest zasłoną parochet. Pali się nad nim wieczna lampka (ner tamid). • Po lewej stronie Aron ha-kodesz na ścianie widnieje tabliczka mizrach (hebr. wschodzące słońce, wschód), oznaczająca kierunek modłów dla Żydów mieszkających w zachodniej diasporze. • W centralnej części synagogi, naprzeciw Aron ha-kodesz, usytuowana jest bima (hebr. podwyższenie) – otoczone barierką podium, z którego odczytuje się w czasie modlitwy odpowiednie fragmenty Tory i prowadzi modły. • Po prawej stronie, w pobliżu Aron ha-kodesz znajduje się pulpit kantora, który prowadzi modlitwy i śpiewy. • W przedsionku można obejrzeć wyeksponowane w gablocie (zwrócone gminie w 2001 r.) judaika zrabowane przez Niemców z jednej z synagog warszawskich i złożone w 1943 r. w ramach przymusowego zarządu okupacyjnego w warszawskim Muzeum Narodowym. • W sali głównej i przedsionku znajdują się tablice upamiętniające: budowę i fundatorów synagogi, ich życzenie, aby odmawiano za nich po śmierci izkor, remont przeprowadzony w l. 1977-1983 oraz pomoc Fundacji Ronalda S. Laudera z Nowego Jorku okazaną przy odbudowie obiektu.
Teatr Żydowski im. Estery Racheli i Idy Kamińskich (pl. Grzybowski 12) – jedyny stały teatr w Polsce wystawiający sztuki w języku polskim i jidysz. Powstał w 1950 r. w wyniku połączenia zespołów Dolnośląskiego Teatru Żydowskiego we Wrocławiu i Teatru Żydowskiego w Łodzi, od 1955 r. w Warszawie, od 1970 r. w budynku przy pl. Grzybowskim; Zabytkowe kamienic e przy ul. Próżnej (numery: 7,9,12,14) – jedynej warszawskiej ulicy, której obustronna zabudowa przetrwała zagładę getta. Od 2004 r. na ulicy odbywa się corocznie na przełomie sierpnia i września Festiwal Kultury Żydowskiej „Warszawa Singera”; Kościół pw. Wszystkich Świętych (pl. Grzybowski 3/5) – zbudowany w l. 1861-1893 wg projektu arch. Henryka Marconiego, podczas okupacji jedna z trzech świątyń chrześcijańskich znajdujących się na terenie getta warszawskiego, odbudowana po zniszczeniach wojennych;
1893 – zakup posesji pod budowę synagogi przez Zalmana (Zelmana) Nożyka; 1898 – rozpoczęcie prac budowlanych 1902 (13 marca) – otwarcie synagogi 1923 – dobudowa chóru wg proj. Maurycego Grodzieńskiego 1940 – utworzenie w Warszawie zamkniętej dzielnicy żydowskiej (synagoga Nożyków znalazła się na terenie tzw. małego getta); zamknięcie synagogi przez niemieckie władze okupacyjne i jej dewastacja; 1941 (maj)– otwarcie synagogi dla wiernych 1942 (lipiec) – ponowne zamknięcie synagogi (likwidacja małego getta); 1944 – uszkodzenie budowli podczas walk powstania warszawskiego; 1951 – oficjalne otwarcie synagogi i prawne przekazanie jej gminie żydowskiej w Warszawie 1968 – zamknięcie synagogi po wydarzeniach marcowych (nabożeństwa odbywają się ; 1973 – wpisanie obiektu do rejestru zabytków w Polsce; 1977-1983 – remont, dobudowa aneksu od wschodu; ponowne otwarcie synagogi; 1993 – uroczyste nabożeństwo w 50. rocznicę powstania w getcie warszawskim – wspólna modlitwa arcybiskupa katolickiego Henryka Muszalskiego i rabina Polski Michaela Schudricha; 1997 – próba podpalenia synagogi; 2008 – generalny remont synagogi; wizyta prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego wraz z małżonką w czasie ceremonii zapalenia pierwszej świecy chanukowej.
• Kościół ewangelicko-reformowany, al. Solidarności 74; • Cerkiew Prawosławna św. Marii Magdaleny, al. Solidarności 52;
Zaloguj się
0
GPS: N 52.236090, E 21.001087
Historia
Architektura
Zabytki
W otoczeniu
Daty historyczne
Na szlaku
