Drewniane skarby Mazowsza - szlak drewnianej architektury sakralnej.

Mazowsze jest niezwykle bogate w przykłady sakralnego budownictwa drewnianego. Na terenie województwa odnotować można ponad 200 godnych uwagi obiektów.

Na obecnym etapie realizacji projektu "Skarbiec Mazowiecki - szlaki turystyczne obiektów sakralnych w Warszawie i na Mazowszu" pragniemy  zachęcić do odwiedzenia i poznania wybranych obiektów.

Na Mazowieckim Szlaku Drewnianej Architektury Sakralnej, któremu nadajemy nazwę Drewniane skarby Mazowsza, będziecie Państwo mogli zwiedzić aż 67 niezwykłych obiektów. Są to w większości mało znane i, choćby z tego powodu, rzadko odwiedzane kościoły i kaplice. Przy typowaniu obiektów braliśmy pod uwagę przede wszystkim ich historię, walory architektoniczne, rolę w lokalnym i ponadlokalnym życiu religijnym. Znajdujące się na szlakach świątynie pozwalają zapoznać się z różnorodnymi, zmieniającymi się w ciągu wieków, formami ich rozplanowania, kształtowania bryły, czy też wyposażenia i zdobienia wnętrza.

Na szlaku Drewniane skarby Mazowsza umieszczone zostały drewniane obiekty sakralne, podzielone na 6 tzw.  pętli: ciechanowską(14 obiektów), ostrołęcką (11), płocką (14), siedlecką (9), warszawską-wschodnią (8) i warszawską-zachodnią (10). W przygotowaniu - pętla radomska (7)

Dla zainteresowanych materiałami drukowanymi wydaliśmy miniprzewodnik "Drewniane skarby Mazowsza" z mapą.

Pierwszy drewniany kościół pw. Wniebowzięcia NMP, św. Apostołów Piotra i Pawła, św. Andrzeja oraz św. Katarzyny ufundował w tym miejscu Piotr Pietkowicz (Pietkiewicz), dworzanin księcia mazowieckiego Janusza I. Parafia węgrowska została erygowana w 1414 r. przez bp. Piotra Pełkę. W tym samym roku książę czerski i warszawski Bolesław IV nadał miejscowości prawo chełmińskie (potwierdził je w 1650 r. król Jan Kazimierz).

Na początku XVI w. powstała świątynia murowana. W czasie reformacji, w 1558 r., kościół przejęli protestanci, którzy zwrócili go katolikom dopiero w 1597 r. W 1703 r. Szwedzi - którzy zajęli Węgrów w czasie wojny północnej - z pomocą węgrowskich protestantów spalili kościół. Na jego zgliszczach wojewoda płocki Jan Bonawentura Krasiński, wybudował nową świątynię, w stylu barokowym, pw. Wniebowzięcia NMP, św. Apostołów Piotra, Pawła i Andrzeja. Konsekracji świątyni dokonał 13 listopada 1707 r. biskup łucki i brzeski Aleksander Benedykt Wyhowski z Wyhowa.

W latach 1707-1839 opiekę nad kościołem sprawowali księża komuniści, zwani bartoszkami. 24 grudnia 1992 r. bp Władysław Jędruszuk podniósł świątynię do rangi kolegiaty.

Szczególnym kultem otaczana jest tu przywieziona z Fatimy statua Matki Bożej Fatimskiej. Dekretem z dnia 28 lutego 1996 r. bp Antoni Dydycz potwierdził istniejący kult Matki Bożej i ogłosił kościół maryjnym sanktuarium diecezjalnym.

 Papież Jan Paweł II 4 kwietnia 1997 r. nadał świątyni godność bazyliki mniejszej.

W ciągu wieków kościół był niejednokrotnie odnawiany z zewnątrz. Były także prowadzone prace konserwatorskie wewnątrz. Ostatnia rewitalizacja została przeprowadzona na początku XXI w.

Monumentalny kościół będący głównym akcentem architektonicznym miasta wytycza główną oś kompozycyjną założenia w Węgrowie. Został on zbudowany w latach 1703-1706 w stylu barokowym przez Carlo Ceroniego i Jana Reisnera według projektu Tylmana z Gameren.

Świątynia zbudowana na planie prostokąta, trójnawowa, przykryta sklepieniem kolebkowo-krzyżowym. Nawy boczne są znacznie węższe od głównej. Uwagę zwraca bogato profilowany gzyms na pilastrach toskańskich. Najważniejszym elementem architektury barokowej jest fasada świątyni i artystycznie wykonana brama wejściowa na teren kościoła. Fasada świątyni zajmuje całą pierzeję rynku, jest typowo barokowa, z trójkątnym szczytem zwieńczonym krzyżem łacińskim oraz figurami św. Apostołów Piotra i Pawła. Fronton świątyni jest ograniczony po obu stronach wieżyczkami pozostałymi z gotyckiego kościoła obronnego. Całą wysokość fasady zdobią dwa pilastry toskańskie. W osi fasady znajduje się portal wejściowy do świątyni, nad nim inskrypcja, ponadto okno oświetlające nawę główną oraz trójkątny szczyt z okulusem zwieńczony krzyżem. W fasadę wmurowano tablicę poświęconą nadaniu kościołowi godności bazyliki mniejszej. Ogrodzenie kościoła jest również barokowe z dwiema dzwonnicami wolno stojącymi w narożach, z bramą przejazdową i dwoma przejściami dla pieszych. Trzy wejścia w bramie są rozdzielone toskańskimi pilastrami, nad którymi widoczne są typowe barokowe spływy z kwiatonami.

Zbór jest użytkowany okazjonalnie i nie posiada obecnie żadnego zabytkowego wyposażenia, jedynie skromny, współczesny ołtarzyk.

• W otoczeniu kościoła znajdują się: figura Matki Bożej z Dzieciątkiem, wysoki krzyż drewniany i krzyż pamiątkowy z 1919 r.
• Głaz upamiętniający Katyń 1940 r. i katastrofę smoleńską z 10 kwietnia 2010 r.
• Po drugiej stronie ulicy znajdują się budynki dawnego seminarium księży bartoszków wzniesione w latach 1708-1711 oraz zabytkowa plebania z 1924 r.
• Kościół poreformacki pw. św. Antoniego z Padwy i św. Piotra z Alkantry zbudowany w latach 1693-1715 przez architekta Tylmana z Gameren i ozdobiony freskami Michała Palloniego.

1414 r. - Budowa drewnianego kościoła i erygowanie parafii przez bp. Piotra Pełkę.

XVI w. - Budowa kolejnego murowanego kościoła.

1558 r. - Zajęcie kościoła przez protestantów.

1597 r. - Odzyskanie kościoła przez katolików.

1703 r. - Spalenie kościoła przez Szwedów.

1701-1709 - Budowa nowego murowanego kościoła w stylu barokowym.

1707 r. - Konsekracja nowej świątyni.

1707-1839 - Opiekę nad kościołem sprawują księża Bartoszkowie.

1992 r. - Podniesienie świątyni do rangi kolegiaty.

1993 r. - Inauguracja nabożeństw fatimskich.

1996 r. - Ogłoszenie świątyni sanktuarium maryjnym.

1997 r. - Nadanie kościołowi tytułu bazyliki mniejszej przez papieża Jana Pawła II.

1999 r. - Uroczyste ogłoszenie tytułu bazyliki mniejszej.

• Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia w Sulejówku.
• Katedra Niepokalanego Poczęcia NMP i Muzeum Diecezjalne w Siedlcach.
• Sanktuarium św. Walentego w Latowiczu.