Drewniane skarby Mazowsza - szlak drewnianej architektury sakralnej.

Mazowsze jest niezwykle bogate w przykłady sakralnego budownictwa drewnianego. Na terenie województwa odnotować można ponad 200 godnych uwagi obiektów.

Na obecnym etapie realizacji projektu "Skarbiec Mazowiecki - szlaki turystyczne obiektów sakralnych w Warszawie i na Mazowszu" pragniemy  zachęcić do odwiedzenia i poznania wybranych obiektów.

Na Mazowieckim Szlaku Drewnianej Architektury Sakralnej, któremu nadajemy nazwę Drewniane skarby Mazowsza, będziecie Państwo mogli zwiedzić aż 67 niezwykłych obiektów. Są to w większości mało znane i, choćby z tego powodu, rzadko odwiedzane kościoły i kaplice. Przy typowaniu obiektów braliśmy pod uwagę przede wszystkim ich historię, walory architektoniczne, rolę w lokalnym i ponadlokalnym życiu religijnym. Znajdujące się na szlakach świątynie pozwalają zapoznać się z różnorodnymi, zmieniającymi się w ciągu wieków, formami ich rozplanowania, kształtowania bryły, czy też wyposażenia i zdobienia wnętrza.

Na szlaku Drewniane skarby Mazowsza umieszczone zostały drewniane obiekty sakralne, podzielone na 6 tzw.  pętli: ciechanowską(14 obiektów), ostrołęcką (11), płocką (14), siedlecką (9), warszawską-wschodnią (8) i warszawską-zachodnią (10). W przygotowaniu - pętla radomska (7)

Dla zainteresowanych materiałami drukowanymi wydaliśmy miniprzewodnik "Drewniane skarby Mazowsza" z mapą.

Okolice dzisiejszych Łęgonic zamieszkane były już na przełomie I i II w. naszej ery, o czym świadczą odkryte w okolicach wsi cmentarzyska ciałopalne.

 W1412 r. Łęgonice Małe trafiły w ręce Zakonu Kanoników Regularnych Stróżów Grobu Chrystusowego,których w  Polsce nazywano bożogrobcami lub miechowitami.Zakon powstał w Jerozolimie w 1099 r. jako zakon rycerski, jednak po upadku Królestwa Jerozolimskiego i przeniesieniu swojej działalności do Europy stał się zakonem duchownym, szerzącym kult Grobu Pańskiego i prowadzącym działalność charytatywną. W Polsce bożogrobcy spopularyzowali m.in. zwyczaj budowania w kościołach tzw. grobu Pańskiego w okresie Wielkiego Tygodnia.

W1420 r. Łęgonice otrzymały prawa miejskie z inicjatywy arcybiskupa gnieźnieńskiego i prymasa Polski Mikołaja Trąby, który uzyskał przywilej lokacji miasta od króla Władysława Jagiełły. Razem z miastem arcybiskup ufundował kościół parafialny, przekazując nad nim opiekę bożogrobcom. W ich rękach parafia pozostawała aż do początków XIX w.

Pierwszy kościół dotrwał do początków XVI w. W 1521 r. nową świątynię, pw. Rozesłania Apostołów i św. Marii Magdaleny, ufundowali bożogrobcy przy pomocy arcybiskupa metropolity gnieźnieńskiego i prymasa Polski Jana Łaskiego.

Gdy w 1763 r. świątynia spłonęła, dwa lata później stanął zachowany do dzisiaj kościół, którego fundatorem był marszałek trybunału koronnego Stanisław Małachowski..

W przeciwieństwie do zdecydowanej większości kościołów polskich, świątynia w Łęgonicach Małych została ustawiona na osi zachód-wschód z wejściem głównym od wschodu. Jest więc obiektem odwrotnie orientowanym, zbudowanym w konstrukcji zrębowej, którą z zewnątrz oszalowano.

Jej nawa została zbudowana na planie zbliżonym do kwadratu, węższe prezbiterium, zamknięte jest ścianą prostą. Do prezbiterium od południa przylega zakrystia, od północy - skarbczyk.Do nawy od wschodu dobudowana jest dwukondygnacyjna wieża-dzwonnica o konstrukcji mieszanej (dolna kondygnacja jest zrębowa, górna - słupowo-ramowa),mieszcząca kruchtę w dolnej kondygnacji. Od południa do nawy została dostawiona niewielka kruchta boczna.

Nad nawą i prezbiterium znajduje się wspólny dach dwuspadowy z szerokim okapem nad prezbiterium, nad dzwonnicą - dach łamany czterospadowy, zaś nad kruchtą boczną - daszek dwuspadowy. Wszystkie pokryte są gontem.

Na kalenicy, w miejscu łączenia nawy z prezbiterium,ustawiona jest ośmioboczna wieżyczka na sygnaturkę.

Po wejściu do kościoła ukazuje się nam jednonawowe wnętrze, przekryte wspólnym dla nawy i prezbiterium stropem płaskim.

• Rzadko spotykana profilowana belka tęczowa, podtrzymywana z obu stron ozdobnymi zastrzałami. Na niej umieszczony jest XVIII-wieczny krucyfiks.
• Ołtarz główny i dwa ołtarze boczne rokowo-klasycystyczne pochodzą z końca XVIII w. W ołtarzu głównym znajduje się obraz „Św. Maria Magdalena” z końca XVIII w. W polu głównym lewego ołtarza bocznego - obraz „Pokłon Trzech Króli” (z 1. poł.  XVIII w.), w polu głównym prawego ołtarz bocznego umieszczony jest barokowy krucyfiks (prawdopodobnie z XVIII w.).
• W prezbiterium, z jego prawej strony, znajduje się trzeci ołtarz boczny, klasycystyczny, z 1. poł. XIX w. W jego polu głównym umieszczony jest obraz „Św. Stanisław Kostka”, pochodzący z tego samego okresu.

Teren przykościelny otoczony jest parkanem, z bramą główną od wschodu i boczną od południa,od strony plebanii.

• Na południowy-zachód od kościoła stoi drewniana dzwonnica, zbudowana w latach 30. XX w. Wzniesiona została na planie kwadratu, a jej konstrukcję stanowią drewniane słupy, które wzmocniono ryglami i zastrzałami. Jest ona posadowiona na kamiennej podmurówce, do której wykorzystano wcześniejsze tablice nagrobne. Dwukondygnacyjna, ze ścianami zwężającymi się ku górze i nadwieszoną izbicą, w której z każdej strony znajdują się po cztery prześwity dzwonowe. Całość pokryta jest  dachem czterospadowym, krytym gontem, a wieńczy ją dwuramienny krzyż bożogrobców.

1412 r. - Łęgonice Małe zostały własnością Zakonu Kanoników Regularnych Stróżów Grobu Chrystusowego, nazywanych w Polsce bożogrobcami lub miechowitami.

1420 r. - Z inicjatywy arcybiskupa gnieźnieńskiego i prymasa Polski Mikołaja Trąby, Łęgonice otrzymały prawa miejskie; wówczas został również wzniesiony pierwszy kościół drewniany.

1521 r. - Budowa nowej świątyni, pw. Rozesłania Apostołów i św. Marii Magdaleny, którą ufundowali bożogrobcy przy pomocy arcybiskupa metropolity gnieźnieńskiego i prymasa Polski Jana Łaskiego.

1765 r. - W miejsce spalonego dwa lata wcześniej kościoła, zachowaną do dziś świątynię drewnianą ufundował marszałek trybunału koronnego Stanisław Małachowski.

1827 r. - W Łęgonicach Małych były44 domy i 221 mieszkańców.

1869 r. - Łęgonice utraciły prawa miejskie.

1884 r. - Łęgonice liczyły 43domy i 289 mieszkańców.

1884 r. - Miejscowa parafia należała do dekanatu opoczyńskiego diecezji sandomierskiej i liczyła 596wiernych.

2006 r. - Parafia w Łęgonicach Małych  należała do dekanatu drzewickiego diecezji radomskiej i liczyła 450 wiernych.

Kościół w Łęgonicach Małych jest jednym z sześciu obiektów w projekcie „Skarbiec Mazowiecki 2 szlaki turystyczne obiektów sakralnych w Warszawie i na Mazowszu - rozwój i komercjalizacja produktu”, które tworzą „pętlę radomską”na istniejącym już Szlaku drewnianej architektury sakralnej. Znalazły się na niej również:

● Bardzice - miejscowość położona55 km od Łęgonic Małych, z kościołem parafialnym pw. św. Andrzeja Boboli,pochodzącym z lat 1771-1773, przeniesionym na obecne miejsce z Białobrzegów Radomskich w 1956 r.

● Bukówno - miejscowość położona20 km od Łęgonic Małych, z kościołem parafialnym pw. Nawiedzenia NMP,pochodzącym z przełomu XVI i XVII w.

● Łęgonice Duże - miejscowość położona5 km od Łęgonic Małych, z kościołem parafialnym pw. św. Jana Chrzciciela,pochodzącym z 1725 r.

● Radom (Muzeum Wsi Radomskiej) - miejscowość położona50 km od Łęgonic Małych, z kościołem pw. św. Doroty, pochodzącym z 1749 r., przeniesionym z Wolanowa i zestawionym w Muzeum Wsi Radomskiej w 1996 r.

● Waliska - miejscowość położona8 km od Łęgonic Małych, z kościołem pw. Świętego Krzyża, pochodzącym z 1650 r.