Drewniane skarby Mazowsza - szlak drewnianej architektury sakralnej.

Mazowsze jest niezwykle bogate w przykłady sakralnego budownictwa drewnianego. Na terenie województwa odnotować można ponad 200 godnych uwagi obiektów.

Na obecnym etapie realizacji projektu "Skarbiec Mazowiecki - szlaki turystyczne obiektów sakralnych w Warszawie i na Mazowszu" pragniemy  zachęcić do odwiedzenia i poznania wybranych obiektów.

Na Mazowieckim Szlaku Drewnianej Architektury Sakralnej, któremu nadajemy nazwę Drewniane skarby Mazowsza, będziecie Państwo mogli zwiedzić aż 67 niezwykłych obiektów. Są to w większości mało znane i, choćby z tego powodu, rzadko odwiedzane kościoły i kaplice. Przy typowaniu obiektów braliśmy pod uwagę przede wszystkim ich historię, walory architektoniczne, rolę w lokalnym i ponadlokalnym życiu religijnym. Znajdujące się na szlakach świątynie pozwalają zapoznać się z różnorodnymi, zmieniającymi się w ciągu wieków, formami ich rozplanowania, kształtowania bryły, czy też wyposażenia i zdobienia wnętrza.

Na szlaku Drewniane skarby Mazowsza umieszczone zostały drewniane obiekty sakralne, podzielone na 6 tzw.  pętli: ciechanowską(14 obiektów), ostrołęcką (11), płocką (14), siedlecką (9), warszawską-wschodnią (8) i warszawską-zachodnią (10). W przygotowaniu - pętla radomska (7)

Dla zainteresowanych materiałami drukowanymi wydaliśmy miniprzewodnik "Drewniane skarby Mazowsza" z mapą.

Jadąc drogą krajową nr 62, na odcinku łączącym Wyszków z Serockiem, koniecznie musimy w Somiance skręcić do odległych o trzy kilometry Barcic. Dzięki temu zobaczymy jedną z najbardziej malowniczych świątyń drewnianych, jakie w XVIII w. wzniesiono na Mazowszu.

Jednak w odróżnieniu od innych kościołów wznoszonych w tym stuleciu, jest on przykładem typu bazylikowego w architekturze drewnianej, jakim charakteryzują się najstarsze świątynie mazowieckie. Na uwagę zasługuje również niespotykana w innych tego typu obiektach fasada, którą zdobią trzy wieżyczki.

HISTORIA

Po raz pierwszy Barcice pojawiają się na kartach historii w roku 1185, gdy wojewoda mazowiecki Żyro nadał wieś siostrom norbertankom płockim (w ich rękach znajdowała się ona aż do rozbiorów).

Dopiero w 1379 r. biskup płocki Dobiesław erygował tutaj parafię pw. Najświętszej Marii Panny i św. Stanisława. Wtedy też powstał pierwszy kościół drewniany. W 1616 r. zostaje zbudowana nowa świątynia, zapewne druga lub trzecia na tym miejscu, która przetrwała do połowy XVIII w. (prawdopodobnie do 1740 r.).

Następny, zachowany do dzisiaj kościół, został wzniesiony w 1758 r. z fundacji Mateusza Kamińskiego (Kamieńskiego), proboszcza klasztoru norbertanek płockich. Na obecnym wyglądzie świątyni zaważył gruntowny remont, przeprowadzony w latach 1867-1868. Wówczas, obok wymiany podwalin, wykonano ozdobny szalunek budowli, wtedy też prawdopodobnie w zwieńczeniu fasady pojawiły się trzy kwadratowe wieżyczki.

W 1948 r., po ponad pięciu wiekach istnienia, siedzibę parafii przeniesiono do oddalonej o trzy kilometry wsi Somianka, motywując to jej centralnym położeniem w stosunku do innych miejscowości, znajdujących się na terenie parafii. Tym samym drewniany kościół w Barcicach stał się świątynią filialną. Jego ostatni remont generalny przeprowadzono w latach 1998-2001 staraniem ks. Wacława Grzybowskiego. Wówczas m.in. dokonano wymiany podwalin, remont i pokrycie dachu gontem, a także konserwację wyposażenia wnętrza. Prace te wykonał zespół konserwatorów toruńskich pod kierunkiem Joanny Ziemlewicz.

Z zewnątrz świątynia w Barcicach nie przypomina charakterystycznych dla XVIII wieku orientowanych kościołów drewnianych.

Chociaż posiada prezbiterium skierowane na wschód i składa się z dwóch oddzielnych części ? korpusu nawowego wzniesionego na planie prostokąta i dostawionego od wschodu prezbiterium, zamkniętego trójbocznie ? to w tym przypadku mamy przed sobą klasyczny kościół bazylikowy. Do prezbiterium od północy została dobudowana zakrystia i od południa skarbczyk, natomiast przy nawie znajdują się dwie kruchty - główna od zachodu i boczna od północy.

Podobnie, jak praktycznie wszystkie kościoły drewniane na Mazowszu, został on wzniesiony w konstrukcji zrębowej, którą z zewnątrz oszalowano, a w późniejszych czasach dodatkowo wzmocniono ozdobnymi lisicami, mającymi zapobiegać rozsuwaniu się belek na boki.

Nad nawą główną i prezbiterium znajduje się wspólny dach dwuspadowy, natomiast nad niższymi nawami bocznymi oddzielne daszki pulpitowe, przechodzące w dalszej części nad zakrystię i składzik. Wszystkie pokryte są gontem. Nad fasadą zostały umieszczone w XIX wieku trzy kwadratowe wieżyczki - jedna nad trójkątnym szczytem, a dwie pozostałe po jego bokach.

Po wejściu do środka świątyni przez kruchtę główną od zachodu naszym oczom ukazuje się trójnawowe wnętrze, rozdzielone dwiema parami ozdobnie profilowanych słupów. Nad nawą główną i prezbiterium możemy podziwiać wspólne sklepienie kolebkowe o łuku koszowym, w niższych nawach bocznych zachowały się stropy płaskie.

• Na widocznej z daleka belce tęczowej umieszczony jest barokowy krucyfiks, datowany na XVII w. (a więc prawdopodobnie pochodzący z poprzedniego kościoła), z przodu belki napis dotyczący budowy obecnego kościoła (data 1758) oraz informacje o późniejszych remontach.
• Barokowy ołtarz główny pochodzi z lat 1795-1877, a w jego polu środkowym umieszczony jest obraz "Matka Boża Niepokalanie Poczęta". Co ciekawe, został on namalowany pod koniec XVII w. dla ołtarza ówczesnej kaplicy w Somiance, a do Barcic trafił na początku XIX stulecia. Jest on zasuwany obrazem św. Stanisława biskupa, pochodzącym z końca XVIII w.
• Dwa ołtarze boczne, również barokowe, pochodzą z ok. 1640 r. W polu środkowym ołtarza prawego umieszczony jest obraz "Św. Józef z Dzieciątkiem". Całości wyposażenia dopełnia barokowa ambona z 1795 r., usytuowana przy północnej ścianie prezbiterium oraz chrzcielnica o charakterze klasycystycznym, pochodząca z 2. poł. XIX w.
• Chór muzyczny, wsparty na dwóch ozdobnych słupach, znajduje się w zachodniej części nawy. Na nim umieszczony jest prospekt organowy pochodzącym z 1858 r.

Teren przykościelny ogrodzony jest kamiennym murem, na który od zachodu prowadzi brama główna z dwiema furtkami po bokach.

• Na południowy-zachód od kościoła stoi drewniana dzwonnica, pochodząca z 1768 r., która została wzniesiona na planie kwadratu (o boku 5,20 m). Dwukondygnacyjna, z kondygnacjami oddzielonymi gontowym daszkiem okapowym: dolną konstrukcji zrębowej i górną, nieco węższą, konstrukcji słupowo-ryglowej. Ściany z zewnątrz są oszalowane, z pozornymi boniowaniami na narożach, w górnej części z każdej strony znajduje się po jednym otworze głosowym. Całość wieńczy dach namiotowy, pokryty gontem.
• Po drugiej stronie drogi, na usytuowanym na zachód od kościoła placu otoczonym głazami narzutowymi, znajduje się prawdopodobnie XVIII-wieczna kapliczka drewniana, wykonana z jednego pnia drzewa.

1185 r. - Pierwsza wzmianka o wsi, którą wojewoda mazowiecki Żyro nadał wieś siostrom norbertankom płockim (w ich rękach pozostała przez następne sześć wieków, aż do rozbiorów).

1379 r. - Biskup płocki Dobiesław eryguje w Barcicach parafię pw. Najświętszej Marii Panny i św. Stanisława. Wówczas też wybudowano pierwszy kościół drewniany.

1616 r. - Budowa kolejnej świątyni, zapewne drugiej lub trzeciej, która przetrwała do połowy XVIII w.

1740-1758 - Po zniszczeniu kościoła w Barcicach, rolę świątyni parafialnej pełni kaplica drewniana w Somiance.

1758 r. - Staraniem Mateusza Kamińskiego (Kamieńskiego), kapelana klasztoru sióstr norbertanek płockich, zostaje wzniesiony kościół drewniany, który zachował się do naszych czasów.

1827 r. - We wsi Barcice jest 18 domów i 134 mieszkańców.

1880 r. - Miejscowa parafia należy do dekanatu pułtuskiego diecezji płockiej i liczy 1561 wiernych.

1948 r. - Siedzibę parafii przeniesiono do oddalonej o trzy kilometry Somianki - zadecydowało o tym centralne położenie w stosunku do innych miejscowości, znajdujących się na terenie parafii.

1992 r. - Na podstawie bulli "Totus Tuus Poloniae populus" papieża Jana Pawła II parafia została wyłączona z diecezji płockiej i włączona do diecezji łomżyńskiej.

1998-2001 - Staraniem ks. Wacława Grzybowskiego przeprowadzono generalny remont świątyni (m.in. wymiana podwalin, remont i pokrycie dachu, konserwacja wyposażenia wnętrza).

2006 r. - Barcice są jedną z 8 miejscowości należących do parafii z siedzibą w Somiance (dekanat wyszkowski w diecezji łomżyńskiej), która liczy 1600 wiernych.

Kościół w Barcicach jest jednym z 11 obiektów usytuowanych na "Pętli ostrołęckiej" szlaku architektury drewnianej. W jego najbliższym sąsiedztwie znajdują się kolejne kościoły drewniane, należące do tej samej pętli:

• Porządzie- miejscowość położona 20 km na północny-wschód od Barcic (dojazd przez Somiankę i Wyszków), z kościołem parafialnym pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus, pochodzącym z lat 1927-30.
• Sokołowo Włościańskie - miejscowość położona 25 km na północ od Barcic (dojazd przez Somiankę, Wyszków i Rząśnik), z kościołem parafialnym pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, pochodzącym z 1682 roku.

• Gąsiorowo - miejscowość położona 32 km na północny-zachód od Barcic (dojazd przez Somiankę i Pułtusk), z kościołem filialnym pw. św. Mikołaja, pochodzącym z 1792 roku.

• Warszawa-Grodzisk - część Warszawy położona 27 km na południowy-zachód od Barcic (dojazd przez Somiankę, Wyszków i Marki), z kościołem parafialnym pw. św. Michała Archanioła, pochodzącym z 1716 r., gruntowne przebudowanym po II wojnie światowej.