Bijące Serce Historii

W pierwszej fazie tej części projektu "Skarbiec Mazowiecki" proponujemy zwiedzanie 48 świątyń, uwzględniają one podstawowe kategorie zwiedzania, np."  kościoły wotywne, świątynie związane z kapłańską drogą bł. ks. Jerzego Popiełuszki, kościoły Traktu Królewskiego a także miejsca związane z bł. Janem Pawełem II.

Jesienią 1902 r. para książęca Maria Radziwiłłowa z Zawiszów i jej mąż Michał zakupiła teren przy ul. Kawęczyńskiej i Siedleckiej z zamiarem budowy kościoła. W tym samym roku władze miejskie zatwierdziły projekt budowy świątyni. Po otrzymaniu wiosną 1904 r. odręcznie spisanego papieskiego błogosławieństwa (dokument do dziś istnieje) w trzy lata później rozpoczęto budowę. Kilkakrotnie ją przerywano. Ze względów technicznych pierwotny projekt został zmieniony przez architekta Łukasza Wolskiego. Przy dużych trudnościach związanych z warunkami terenowymi (wody podskórne) przed wybuchem I wojny światowej powstał dolny kościół. 

W związku z opóźnianiem się zakończenia budowy świątyni, na potrzeby wiernych wybudowano w 1911 r. kaplicę mogącą pomieścić ok. 1000 osób. 

Kolejna zmiana projektu została spowodowana zakupieniem przez księżnę Marię Radziwiłłową kolumn pierwotnie przeznaczonych do bazyliki św. Pawła za Murami w Rzymie. W czasie I wojny światowej księżna - używając swoich wpływów - przywiozła koleją z Włoch 24 monolitowe granitowe kolumny. W dniu 4 stycznia 1920 r. dolny kościół został poświęcony, a następnie, w tym samym roku, postawiono mury zewnętrzne kościoła górnego. 

Na prośbę księżnej papież Pius XI w dniu 23 sierpnia 1923 r. nadał znajdującej się jeszcze w budowie świątyni tytuł bazyliki mniejszej. Jednocześnie księżna Maria zabiegała o przekazanie przyszłej parafii pw. Najświętszego Serca Jezusowego księżom salezjanom. Wola księżnej została spełniona po jej śmierci. W dniu 18 listopada 1931 r. salezjanin ks. Antoni Hlond (Chlondowski) objął administrację parafii. W wyborze Zgromadzenia Salezjanów fundatorka kierowała się  pragnieniem, aby nowa parafia służyła nie tylko celom sakralnym, ale była także centrum wychowawczym dla dzieci i młodzieży. 

Prace wykończeniowe wewnątrz i na zewnątrz bazyliki przerwała II wojna światowa. Podczas działań wojennych świątynia nie uległa zniszczeniu. Niewielkie uszkodzenia zostały usunięte jesienią 1945 r. Ostatnim etapem budowy kościoła było postawienie w latach 1998-1999 pięciokondygnacyjnej wieży. 

Architektura bazyliki Najświętszego Serca Jezusowego nawiązuje do architektury starożytnych bazylik rzymskich. Architektami tej świątyni byli Łukasz Wolski i Hugon Kudera, który dokonał niewielkich zmian w projekcie. Okazały fronton bazyliki składa się z 3 części: schodów rozciągających się na całej szerokości fasady, kolumnowego portyku i części górnej zwieńczonej tympanonem. W części środkowej fasady dziesięć kolumn z korynckimi głowicami dźwiga klasyczne belkowanie. W górnej części fasady znajduje się wnęka z trzema oknami i dwiema korynckimi kolumnami. W trójkątnym szczycie, zwanym tympanonem, widzimy postać Chrystusa, który błogosławi duchownego, kobietę z dzieckiem, wieśniaka i żołnierza. 

Wnętrze bazyliki dzielą na 3 części 24 granitowe kolumny z korynckimi głowicami wykonanymi w szydłowieckim piaskowcu. Wysokość  kolumn wynosi 6,30 m. Kolumny podpierają arkady, nad którymi znajduje się belkowanie zakończone gzymsem. Nad gzymsem znajdują się półkoliste okna z witrażami, wpisane w arkady i doświetlające wnętrze świątyni. Ściany pomiędzy oknami zdobią pilastry zakończone korynckimi pseudogłowicami. Nawę o długości 65 m, szerokości 30 m i wysokości 22 m przykrywa kasetonowy strop. Pięć dużych pól w pasie środkowym wypełniają namalowane sceny z Nowego Testamentu. Nawę zamyka podwyższona absyda. W niej widzimy pozłacaną mozaikę. Nawy boczne powtarzają porządek architektoniczny nawy głównej, lecz nie posiadają okien. Organy znajdują się w chórze bocznej kaplicy, co zapewnia dobrą słyszalność instrumentu zarówno w kościele, jak i w kaplicy. 

Wyposażenie bazyliki wybudowanej w XX w. jest również współczesne. 

• Na szczególną uwagę zasługuje pozłacana mozaika wykonana według projektu salezjanina ks. Wincentego Kiliana. Mozaika ta znajduje się w prezbiterium i nawiązuje do wezwania kościoła. Składa się ona z 3 części: w dolnej - zostały przedstawione naturalnej wielkości postacie czcicieli Serca Jezusowego: Jana Bosko, Piusa X, Franciszka Salezego, Jana Eudesa, Jana Ewangelisty, Małgorzaty Alacoque, Wojciecha męczennika i Władysława z Gielniowa. Nad postaciami znajduje się fryz z biblijnymi symbolami Chrystusa. W sklepieniu absydy widoczna jest postać Chrystusa z otwartym sercem, z którego do kielicha trzymanego przez klęczącą Matkę Bożą wypływa krew. Druga klęcząca postać kobieca symbolizuje Polskę. Korona, którą podaje Chrystusowi, jest symbolem ofiarowania Polski Najświętszemu Sercu Jezusowemu. 
• W kaplicy Matki Bożej Wspomożycielki Wiernych znajdują się pamiątki zapisane w testamencie  ks. Marii Radziwiłłowej. Są to relikwiarz z kolcem korony cierniowej i relikwiarz z relikwiami świętych według porządku roku liturgicznego. Trzeci relikwiarz z dłonią św. Jozafata Kuncewicza na prośbę kard. Józefa Glempa, Prymasa Polski, został przekazany katedrze bizantyjsko-ukraińskiej w Przemyślu. Pozostałe pamiątki księżnej Marii - w tym świętego papieża Piusa X: piuska, koloratka i humerał, czyli chusta liturgiczna - znajdują się na terenie klasztoru salezjanów. 

• Po obu stronach przy wejściu do bazyliki stoją dwie figury: św. Piotra i św. Pawła, które w białym szydłowieckim piaskowcu wykonał rzeźbiarz Zenon Kozakow. 
• Po prawej stronie bazyliki znajduje się kamienna postać św. Jana Bosko autorstwa Krystyny Fałdygi-Solskiej. 
• W zabudowaniach klasztoru księży salezjanów znajdują się oratoria dla młodzieży oraz kawiarenka i bufet. 

30 marca 1904 r. - Księżna Maria z Zawiszów Radziwiłłowa otrzymała błogosławieństwo papieża Piusa X na budowę świątyni pw. Najświętszego Serca Jezusowego.

1907 r. - Rozpoczęcie budowy świątyni.

1911 r. - Powstanie przy ul. Otwockiej filialnej kaplicy pw. Serca Jezusowego parafii Matki Bożej Loretańskiej.

25 października 1919 r. - Erygowanie parafii pw. Najświętszego Serca Jezusowego.

4 stycznia 1920 r. - Sufragan warszawski, bp Stanisław Gall dokonał poświęcenia dolnego kościoła.  

23 sierpnia 1923 r. - Papież Pius XI przyznał kościołowi tytuł bazyliki mniejszej.

16 września 1923 r. - Abp Aleksander Kakowski dokonał konsekracji świątyni.

18 listopada 1931 r. - Wydanie dekretu o przekazaniu parafii i kościoła Zgromadzeniu Salezjanów.

1938 r. - Na polecenie prezydenta Stefana Starzyńskiego fronton bazyliki został oświetlony.

Listopad 1945 r. - Usunięcie zniszczeń wojennych.

8 czerwca 1991 r. - Papież Jan Paweł II otworzył obrady II Ogólnopolskiego Synodu Plenarnego.

1998-1999 r. - Budowa wieży.