Bijące Serce Historii

W pierwszej fazie tej części projektu "Skarbiec Mazowiecki" proponujemy zwiedzanie 48 świątyń, uwzględniają one podstawowe kategorie zwiedzania, np."  kościoły wotywne, świątynie związane z kapłańską drogą bł. ks. Jerzego Popiełuszki, kościoły Traktu Królewskiego a także miejsca związane z bł. Janem Pawełem II.

W dokumencie papieskim z 1356 r. czytamy o przywileju sprowadzenia augustianów na Mazowsze przez księcia Ziemowita III i jego żonę Eufemię. 

Pierwotnie drewniany kościół był wybudowany odwrotnie tzn. wejście znajdowało się od strony murów miejskich. W 1478 r. pożar zabudowy ulicy Piwnej spowodował zniszczenie wnętrza drewnianego kościoła (ocalał ołtarz główny). Dzięki nadaniom biskupim oraz nadaniu przez papieża odpustu zupełnego w dniu św. Marcina kościół miał wielu ofiarodawców i został szybko odbudowany, w stylu gotyckim. Zaszczytem było wybranie klasztoru augustianów na miejsce sejmików szlachty mazowieckiej.

W 1. poł. XVII w. kolejną przebudowę przeprowadzono pod nadzorem Jana Spinoli, w wyniku czego kościół otrzymał wystój barokowy oraz wejście główne od ulicy Piwnej. Ostatnia znacząca przebudowa świątyni miała miejsce w 1. poł. XVIII w. Powstała wówczas nowa fasada kościoła według projektu Karola Baya.
W dniu 28 sierpnia1744 r. biskup łucki Franciszek Kozielski, kanclerz królowej Marii Józefy, żony Augusta III, dokonał konsekracji świątyni. Po kasacie zakonu w 1683 r. kościół przeszedł pod administrację archidiecezji warszawskiej. 

Podczas powstania warszawskiego kościół św. Marcina został prawie całkowicie zburzony.  Odbudowa Starego Miasta w latach 1949-1962 objęła również świątynię poaugustiańską.

W 1956 r. decyzją Prymasa Stefana Wyszyńskiego zespół kościelno-klasztorny został przekazany Zgromadzeniu Sióstr Franciszkanek Służebniczek Krzyża (z Lasek). Pierwszym powojennym rektorem kościoła i kapelanem sióstr, zasłużonym zarówno dla Kościoła, jak i dla miasta, był ks. Bronisław Dembowski, późniejszy biskup włocławski. 

Plastyczność fasady kościoła uzyskano przez wgłębienie środkowego przęsła i wygięcie przęseł bocznych oraz użycie kolumn. Po odnowieniu fasady w latach 2007-2009 umieszczono w niej rzeźby przedstawiające św. Augustyna, św. Stanisława, św. Augustyna z Novallo i św. Izajasza Bonera. Rzeźby w dolnych niszach fasady i płaskorzeźbę Matki Bożej nad wejściem głównym przypisuje się Janowi Jerzemu Plerschowi. Nieznany jest autor rzeźb górnych oraz płaskorzeźby z symbolem augustianów - płonącym sercem przebitym strzałą. 

Wnętrze jest trójnawowe o przekroju bazylikowym. Nawy boczne zamykają kaplice: św. Franciszka (zachowane elementy gotyckie) i Matki  Bożej Pocieszenia. Nawa główna o sklepieniu kolebkowym z lunetami jest zakończona wydłużonym prezbiterium z gotyckim sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Współczesne wnętrze projektu s. Almy Skrzydlewskiej harmonizuje z barokową bryłą świątyni. 

W ołtarzu głównym wykonano w piaskowcu dolnośląskim płaskorzeźby św. Marcina, patrona kościoła, autorstwa Anny Grocholskiej. Na szczególną uwagę zasługuje Droga krzyżowa wykonana w technice sgraffito według projektu  s. Almy Skrzydlewskiej. 

W fasadzie kościoła umieszczona jest gotycka wieża pochodząca z XV w., zakończona hełmem barokowym z 1672 r., pełniąca rolę dzwonnicy. Nakryte krzyżowo-żebrowym sklepieniem gotyckie pomieszczenie w przejściu służyło dawniej słynnej kapeli augustianów. Furta w wieży prowadzi na dziedziniec klasztorny, który okalają krużganki. Na ich filarach znajdują się liczne tablice epitafijne, m.in. pamięci Jerzego Zawieyskiego oraz tablica z prawem harcerskim.

• W kaplicy Matki Bożej Pocieszenia znajdują się kopie polichromowanych późnogotyckich rzeźb: Matki Bożej z Dzieciątkiem, św. Krzysztofa oraz biskupów: św. Wolfganga i św. Erazma. Zostały one wykonane w 1938 r. na wystawę w Muzeum Narodowym. Oryginały rzeźb przypisywane szkole Wita Stwosza spłonęły podczas powstania warszawskiego. Taki sam los spotkał również obraz z końca XV w., na którym widnieje postać Matki  Bożej Bolesnej wraz z klęczącymi fundatorami obrazu (autor nieznany). Do II wojny światowej oryginał obrazu wisiał w ołtarzu głównym. Na wpół spalony krucyfiks, uzupełniony według projektu architekt Barbary Brukalskiej, umiejscowiony na nieotynkowanej ścianie filara, wywiera niezatarte wrażenie.
• W kaplicy św. Franciszka znajduje się skromna kopia renesansowej rzeźby Matki Bożej.

1356 r. - Dokument papieski o przywileju sprowadzenia augustianów ze Śląska na Mazowsze przez księcia Ziemowita III i jego żonę Eufemię. Budowa pierwszego drewnianego kościoła.
1478 r. - Pożar i odbudowa świątyni w stylu gotyckim.
XV w. - Klasztor augustianów staje się miejscem obrad sejmików szlachty mazowieckiej.
1631-1636 - Kolejna przebudowa w stylu barokowym według projektu Jana Spinoli.
1. poł. XVIII w. - Ostatnia przebudowa kościoła według projektu Karola Baya.
1774 r. - Konsekracja kościoła.
1863 r. - Kasata zakonu, kościół przejęła archidiecezja warszawska.
1944 r. - Prawie całkowite zburzenie kościoła.

1949-1962 - Odbudowa kościoła.
1956 r. - Kościół i klasztor przejęły Franciszkanki Służebniczki Krzyża.
1977 r. - Głodówka w ramach solidarności z aresztowanymi robotnikami po wydarzeniach radomskich. Na czele komitetu stał Tadeusz Mazowiecki.

4 listopada 1981 r. - Ekshumacja szczątków o. Władysława Korniłowicza, twórcy - wraz z s. Różą Czacką - dzieła Lasek, i umieszczenie rekliwiarza w filarze przy prezbiterium.
W stanie wojennym działał tu Prymasowski Komitet Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności i ich Rodzinom.

W pobliżu kościoła św. Marcina znajdują się dwa inne kościoły Starego Miasta: 

• Bazylika archikatedralna pw. św. Jana, matka wszystkich kościołów archidiecezji warszawskiej.
• Kościół pw. Matki Bożej Łaskawej z koronowanym diademami papieskimi wizerunkiem Matki Bożej, patronki Warszawy. 

Przechodząc ze Starego Miasta w kierunku Nowego Miasta możemy zwiedzić jeszcze wiele kościołów Starówki.