Bijące Serce Historii to zbiór tras i proponowanych sposobów zwiedzania warszawskich kościołów. Nazwa szlaku wyraża przekonanie, że w warszawskich kościołach zapisana została historia stolicy i Polski.
W pierwszej fazie tej części projektu "Skarbiec Mazowiecki" proponujemy zwiedzanie 48 świątyń, uwzględniają one podstawowe kategorie zwiedzania, np." kościoły wotywne, świątynie związane z kapłańską drogą bł. ks. Jerzego Popiełuszki, kościoły Traktu Królewskiego a także miejsca związane z bł. Janem Pawełem II.
Cerkiew została wzniesiona w l. 1903-1905 z fundacji prawosławnego arcybiskupa warszawskiego Hieronima Egzemplarskiego, który w ten sposób chciał uczcić pamięć syna – zmarłego w 1902 r. w Piatigorsku malarza Jana Ilicza. Wówczas na terenie prawosławnego cmentarza na Woli czynna była niewielka cerkiew pw. Matki Bożej Włodzimierskiej, przekształcona po powstaniu listopadowym z rzymsko-katolickiego kościoła św. Wawrzyńca. W 1903 r. arcybiskup Hieronim zakupił z własnych funduszy przylegającą do cmentarza działkę i wkrótce na tej posesji rozpoczęto budowę. Dwa lata później – 15 października 1905 r. - nastąpiła uroczysta konsekracja nowej cerkwi pod wezwaniem św. Jana Klimaka (Lestwicznina). W tym samym dniu do dolnej cerkwi przeniesiono trumnę ze szczątkami ukochanego syna fundatora. Niedługo potem obok spoczął (zgodnie ze swoją ostatnia wolą) również sam arcybiskup, który zmarł 2 listopada tego samego roku. Budowla od początku posiadała więc dwie kondygnacje. Górna pełniła główne funkcje liturgiczne, dolna – mauzoleum rodzinne fundatora – została poświęcona prorokowi Eliaszowi i bł. Hieronimowi ze Strydonu (były to imiona nadane arcybiskupowi Egzemplarskiemu na chrzcie św. i po złożeniu przez niego ślubów zakonnych). W 1915 r. duchowieństwo parafialne oraz większość wiernych została ewakuowana w głąb Rosji, a cerkiew i cmentarz pozostały pod nadzorem kościelnego. Po I wojnie światowej cerkiew wolska stała się jedną z dwóch (obok cerkwi Marii Magdaleny na Pradze) pozostawionych prawosławnym mieszkańcom stolicy. We wrześniu 1939 r. w pobliżu świątyni przebiegała linia obrony miasta, w sąsiedztwie cerkwi działał punkt opatrunkowy. W czasie powstania warszawskiego 1944 r. teren cmentarza prawosławnego był jednym z wielu miejsc w rejonie Woli, gdzie niemieccy okupanci dokonywali masowych egzekucji na ludności cywilnej i gdzie palili zwłoki ofiar. W pierwszych dniach sierpnia zamordowany został ówczesny proboszcz Teofan Protasiewicz oraz pierwszy wikariusz Anton Kalisiewicz z rodziną. Cerkiew uległa dewastacji w wyniku stacjonowania w niej niemieckich żołnierzy. Po zakończeniu II wojny światowej kolejni proboszczowie podejmowali starania mające na celu uporządkowanie świątyni i cmentarza. W l. 70. XX w. przeprowadzono generalny remont budowli, dokonując przy tym częściowej przebudowy (dostawiono górny chór i poszerzono dolną cerkiew). W l. 1973-1980 wnętrze ozdobiono witrażami i malowidłami. W 2005 roku cerkiew uroczyście obchodziła jubileusz swojego stulecia. Od lat 80. XX w. , w dniu 1 listopada, duchowieństwo i wierni związani z prawosławną parafią św. Jana Klimaka na Woli uczestniczą wraz z kapłanami i wiernymi sąsiedniej parafii rzymsko-katolickiej św. Wawrzyńca we wspólnej procesji i modlitwie za zmarłych na Cmentarzu Prawosławnym. Coroczna ekumeniczna procesja jest wyjątkowym tego typu wydarzeniem w Polsce.
Autorem projektu świątyni jest eparchia lny architekt Władymir N. Pokrowski. Dwukondygnacyjną cerkiew wzniesiono z kamienia obłożonego jasną cegłą - na planie krzyża, z wejściem usytuowanym od zachodu. Jej architekturę wzorowano na siedemnastowiecznych cerkwiach z okolic Rostowa nad Donem. Charakterystycznym elementem budowli jest kopuła, usytuowana na wysokim bębnie z półkoliście zamkniętymi oknami, pokryta miedzią i zwieńczona pozłacanym krzyżem prawosławnym. Ramiona korpusu mają szczyty uformowane w kształcie kokoszników. Elewacje zdobią starannie opracowane ornamenty.
Cerkiew górna: Najważniejszym elementem wystroju cerkwi górnej jest rzeźbiony dębowy ikonostas z trzema rzędami ikon – dzieło kijowskiego artysty Aleksandra Muraszko. W pierwszym rzędzie – zgodnie z tradycją – umieszczono ikony Zbawiciela i Matki Bożej, pomiędzy nimi na carskich wrotach: ikony Zwiastowania i czterech ewangelistów, a po bokach (na diakońskich drzwiach): ikonę patrona cerkwi Jana Klimaka i ikonę błogosławionego Hieronima ze Strydonu. W centrum środkowego rzędu, znajduje się półkolista ikona Ostatniej Wieczerzy, z ikonami: św. Bazylego i św. Aleksandry (po prawej) i św. Jana Chryzostoma i św. Mikołaja (po lewej). Najwyżej - w trzecim rzędzie - widzimy ikonę Świętej Trójcy z okrągłymi ikonami apostoła Pawła i apostoła Piotra. W 1986 r. zabytkowy ikonostas wzbogacono umieszczając nad carskimi wrotami ikonę Matki Boskiej Poczajowskiej (dzieło współczesnego ikonopisa warszawskiego). Po obu stronach nawy przed podwyższeniem, w ozdobnych kijotach, stoją ikony świętych pustelników: św. Serafina z Sarowa i św. Sergiusza z Radoneża. W nawie głównej znajdują się również m.in. słynące cudami ikony Matki Bożej Kazańskiej i św. Mikołaja, przywiezione i umieszczone w cerkwi (po lewej stronie)na prośbę fundatora – arcybiskupa Hieronima. Z prawej strony nawy umieszczono Golgotę, obok ikonę Chrystusa cierpiącego – dzieło Beniamina Siemionowa, a na wschodniej ścianie - ikony Ukrzyżowania i Zmartwychwstania. Polichromie i witraże cerkwi górnej zaprojektował i wykonał Adam Stalony-Dobrzański. Cerkiew dolna: Jednorzędowy ikonostas cerkwi dolnej wykonał Włodzimierz Inoktientiew. W głębi, za prestołem (stołem ofiarnym) znajduje się ikona Matki Bożej „Orantki”, z symbolicznie – w geście zawierzenia Bogu - uniesionymi dłońmi. Ściany ołtarza i nawy zdobią piękne polichromie autorstwa Jerzego Nowosielskiego, przestawiające m.in. sceny z Ewangelii, świętych oraz postacie aniołów. W murze zewnętrznym świątyni , po prawej stronie wejścia głównego znajduje się tablica poświęcona warszawskim prawosławnym - ofiarom II wojny światowej.
Cerkiew usytuowana jest na terenie zabytkowego cmentarza prawosławnego, założonego w 1841 r. w obrębie historycznej Reduty Wolskiej (Reduty Sowińskiego), powiększonego w 1855 i 1903 r., zreorganizowanego w 1921 r. Na cmentarzu spoczywa m.in. zasłużony dla miasta prezydent Sokrates Starynkiewicz; Reduta Sowińskiego (Reduta 56, Reduta Wolska) - zachowana do naszych czasów zabytkowa fortyfikacja ziemna z 1831 r., miejsce walki i bohaterskiej śmierci generała Józefa Sowińskiego w czasie powstania listopadowego, a także miejsce obrony Warszawy we wrześniu 1939 r. wsławione bohaterską postawą żołnierzy40 pp Dzieci Lwowskich pod dowództwem por. Zdzisława Pacak-Kuźmirskiego. Kościół rzymsko-katolicki św. Wawrzyńca – jedna z najstarszych świątyń katolickich dzisiejszej Warszawy, dawna świątynia parafialna podmiejskiej wsi Wola, zamieniona po powstaniu listopadowym na cerkiew prawosławną pw. MB Włodzimierskiej, w 1919 r. przywrócona tutejszej parafii rzymsko-katolickiej. W murach kościoła znajdują się kule armatnie z okresu walk o Warszawę w 1831 r. oraz tablice ku czci gen. J. Sowińskiego i obrońców 1939 r. Park im. Józefa Sowińskiego – najstarszy na warszawskiej Woli park publiczny, założony z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Woli wg proj. Z. Hellwiga i K. Kozłowskiego i otwarty w 1936 r. przez prezydenta Stefana Starzyńskiego. W parku stoi odsłonięty w 1937 r. pomnik gen. Józefa Sowińskiego autorstwa T. Breyera oraz amfiteatr (zmodernizowany w l. 90. XX w.), w którym odbywają się imprezy i koncerty.
1903 – rozpoczęcie budowy cerkwi;
1905 (15 października) – uroczysta konsekracja cerkwi;
1905 (2 listopada) – pogrzeb fundatora cerkwi arcybiskupa Hieronima Egzemplarskiego, który spoczął pod świętym prestołem w dolnej cerkwi;
1915 – ewakuacja prawosławnej ludności i duchowieństwa z miasta;
1939 (wrzesień) – obrona Warszawy, w pobliżu cerkwi przebiega linia obrony miasta, w zabudowaniach parafialnych działa punkt opatrunkowy;
1944 (5 sierpnia) – w egzekucjach na ludności cywilnej Woli dokonywanych na cmentarzu i w okolicy, wraz z parafianami i mieszkańcami sąsiednich domów zamordowany został proboszcz Teofan Protasiewicz i pierwszy wikariusz Anton Kalisiewicz z rodziną; l. 70. XX w. - generalny remont cerkwi i częściowa przebudowa - zbudowano górny chór i poszerzono dolną cerkiew);
1973-1980 - wnętrze cerkwi ozdobiono witrażami i malowidłami;
2005 - jubileusz stulecia cerkwi wolskiej;
Cerkiew pw. Marii Magdaleny w Warszawie
Kościół ewangelicko-reformowany w Warszawie