Drewniane skarby Mazowsza - szlak drewnianej architektury sakralnej.

Mazowsze jest niezwykle bogate w przykłady sakralnego budownictwa drewnianego. Na terenie województwa odnotować można ponad 200 godnych uwagi obiektów.

Na obecnym etapie realizacji projektu "Skarbiec Mazowiecki - szlaki turystyczne obiektów sakralnych w Warszawie i na Mazowszu" pragniemy  zachęcić do odwiedzenia i poznania wybranych obiektów.

Na Mazowieckim Szlaku Drewnianej Architektury Sakralnej, któremu nadajemy nazwę Drewniane skarby Mazowsza, będziecie Państwo mogli zwiedzić aż 67 niezwykłych obiektów. Są to w większości mało znane i, choćby z tego powodu, rzadko odwiedzane kościoły i kaplice. Przy typowaniu obiektów braliśmy pod uwagę przede wszystkim ich historię, walory architektoniczne, rolę w lokalnym i ponadlokalnym życiu religijnym. Znajdujące się na szlakach świątynie pozwalają zapoznać się z różnorodnymi, zmieniającymi się w ciągu wieków, formami ich rozplanowania, kształtowania bryły, czy też wyposażenia i zdobienia wnętrza.

Na szlaku Drewniane skarby Mazowsza umieszczone zostały drewniane obiekty sakralne, podzielone na 6 tzw.  pętli: ciechanowską(14 obiektów), ostrołęcką (11), płocką (14), siedlecką (9), warszawską-wschodnią (8) i warszawską-zachodnią (10). W przygotowaniu - pętla radomska (7)

Dla zainteresowanych materiałami drukowanymi wydaliśmy miniprzewodnik "Drewniane skarby Mazowsza" z mapą.

Kurdwanów to wieś w gminie Nowa Sucha w województwie mazowieckim, położona nad niewielką rzeczką Suchą, dopływem Bzury.

W dawnych czasach tereny te były porośnięte lasami Puszczy Korabiewskiej. Intensywny wyrąb w XVIII i XIX w. doprowadził do prawie zupełnego wytrzebienia lasów, po których pozostały bardzo urodzajne gleby. Od ok. XV w. okolice zasiedlane były przez średnią szlachtę. Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z XV w. kiedy osiadła tu rodzina Kurdwanowskich, od nazwiska których powstała nazwa wsi. Kurdwanowscy pełnili wysokie godności kościelne: Jakub był biskupem płockim, a Florian kanonikiem krakowskim  (brał  udział  w  soborze  w Konstancji  i tam  zmarł).

Pierwszy drewniany kościół powstał w latach 1612-1615 z fundacji dziedzica wsi, Mikołaja Kurdwanowskiego, a akt erekcyjny nowej parafii  został spisany 25 czerwca 1612 r. przez księdza Raciborskiego, dziekana warszawskiego.  Kościół i parafia otrzymały  wezwanie  Bożego Ciała, św. Michała Archanioła i św. Mikołaja Biskupa.  Parafię  wydzielono  z  Kozłowa  Biskupiego , a  na  jej   wyposażenie przeznaczono okoliczne grunty i dziesięciny. W kościele była Kaplica Różańcowa z obrazem Matki Bożej, a w 1616 r. powstało przy niej Bractwo Różańcowe.

Po ok. 60 latach kościół został przeniesiony do Puszczy Mariańskiej, gdzie 2 maja 1993 r. spłonął.

Obecny kościół powstał w 1676 r. w Miedniewicach z fundacji dziedzica wsi Mikołaja Wiktoryna Grzymały Grudzińskiego. W kościele umieszczono słynący łaskami obrazek św. Rodziny. Dziesięć lat później Grudziński sprowadził do Miedniewic reformatów i wybudował  dla nich drewniany klasztor. Na początku XVIII w. wybudowano murowany klasztor, a dla coraz większej  liczby pielgrzymów postanowiono wybudować przy nim kościół, także murowany. Generał wojsk polskich - Goszczyński, zdecydował o rozebraniu drewnianego kościoła i przeniesieniu go do pobliskiej Kościelnej Góry. Wg przekazów, wozy przewożące rozebrane części kościoła miały kłopot z dojazdem, gdyż teren był podmokły. Podjęto zatem decyzję, by pozostawić go w miejscu, do którego dotarły wozy. Był to Kurdwanów. Dekretem papieża  nadano kościołowi wezwanie Przemienienia Pańskiego. 

W 1907 r. wybudowano plebanię, ale do 1916 r. parafię obsługiwali księża z Guzowa, Szymanowa i Bolimowa. W 1909 r. rodzina hrabiów Sobańskich z Guzowa przeprowadziła remont kościoła, przeznaczając na ten cel 10 okazałych dębów. W latach 1934-1938 dokonano następnego remontu, podczas  którego   kościół powiększono, przedłużając nawę   od zachodu  i  dobudowując  do niej  wieżę w stylu podhalańskim. Podczas ostatnich prac remontowych, prowadzonych od 2004 r., we wnętrzu  kościoła odkryto na ścianach stare malowidła.

Kościół jest jednonawowy, orientowany (prezbiterium zwrócone na wschód), konstrukcji zrębowej  (sposób  łączenia poprzecznych  belek w  narożach ) i oszalowany z zewnątrz (obity pionowymi deskami). Do prostokątnej nawy, od południa przylega mała kruchta, a do węższego i niższego od nawy prezbiterium, od wschodu dostawiona jest zakrystia. Po obu stronach nawy są prostokątne okna.

Każda część kościoła przykryta jest oddzielnym dachem, dwuspadowym w prezbiterium i nawie i pulpitowym w przybudówkach. Na kalenicy nad nawą (miejsce złączenia dwóch połaci dachu) umieszczona jest kwadratowa wieżyczka z cebulastym hełmem, zakończona obeliskiem z kulą i krzyżem. 

Od zachodu zamyka kościół wieża w stylu podhalańskim, która zwęża się ku  górze i jest zwieńczona  nadwieszoną  izbicą z gontowym hełmem, na  którym umieszczony jest krzyż. Wieża  przedzielona  jest daszkiem z okapem, a od jej zachodniej części prowadzi wejście do kościoła.  Wieża ta  o niespotykanym  na  Mazowszu  wyglądzie  stanowi  charakterystyczny  element  w  wyglądzie  kościoła. Jej projektantami byli Kazimierz Wędrowski i B. Kowal.  Nad wejściem, w  okrągłym  medalionie, umieszczona  jest  płaskorzeźba  Matki Bożej z Dzieciątkiem.

Wewnątrz, w prezbiterium i w 2/3 długości nawy, podczas ostatniego remontu zdjęto szalunek i ta część nawy, z odsłoniętymi belkami, pomalowana jest na kolor brązu. W części nawy od zachodu, która była dobudowana w latach 1934-1938, położony jest nowy szalunek. Nawa i prezbiterium jest przykryta nowym, płaskim stropem.

• Malowidła na ścianach nawy i prezbiterium, odkryte podczas ostatniego remontu. Na wschodniej ścianie prezbiterium namalowane są nisze, zwieńczone konchami muszli, pod którymi znajdują się postacie aniołów. Pod oknami prezbiterium namalowane są draperie, a na ścianach (również w nawie) w okrągłych medalionach - krzyże maltańskie.  
• Prezbiterium od nawy oddziela belka tęczowa, na której umieszczone są XVII-wieczne barokowe rzeźby Chrystusa Ukrzyżowanego i Matki Bożej Bolesnej. Na belce znajduje się cytat z Ewangelii według św. Jana: "Sic Enim Dilexit Deus Mundum" (Tak bowiem Bóg umiłował świat).
• W części centralnej barokowego XVIII-wiecznego ołtarza głównego obraz "Przemienienie Pańskie" według Rafaela (przemalowany w 1958 r.). Nawiązuje on do wezwania kościoła.
• Po lewej stronie prezbiterium umieszczona jest XVIII-wieczna ambona zwieńczona figurą św. Jana Nepomucena.
• Na wprost ambony na ścianie znajduje się XVII-wieczna rzeźba Chrystusa Frasobliwego.
• Po obu stronach prezbiterium umieszczone są  dwa skromne ołtarze. 
• Trzy feretrony (przenośne obrazy procesyjne) z wizerunkami Najświętszej Marii Panny.
• Na południowej ścianie nawy, nad drzwiami do kruchty, umieszczona jest tablica epitafijna Hipolita Prus-Słubickiego, zmarłego w 1857 r. i Anieli z Górskich Słubickiej, zmarłej w 1870 r. Byli oni właścicielami Kurdwanowa. Grób H. Prus-Słubickiego, zwieńczony metalowym, ażurowym krzyżem, znajduje się od południowej strony kościoła.
• Od północnej strony kościoła, na postumencie stoi figura Matki Bożej, wystawiona na pamiątkę pierwszej pielgrzymki do Polski papieża Jana Pawła II w 1979 r. 
• Cały teren kościoła otoczony jest murem z kamienia.

• Ok.13 km od Kurdwanowa, w miejscowości Miedniewice (stąd pochodzi kurdwanowski kościół), znajduje  się barokowy, poreformacki zespół kościelno-klasztorny, z łaskami słynącym obrazem "Świętej Rodziny". Obraz w 1774 r. został koronowany przez bp. warmińskiego Ignacego Krasickiego, a złote, wysadzane brylantami korony, ufundowały: księżna Izabela Czartoryska z Puław i Aleksandra Ogińska  z Siedlec. Kościół jest projektu architektów: Józefa Fontany i Tomasza Bellottiego. We wnętrzu barokowe wyposażenie. 

• Około 8 km od Kurdwanowa, w miejscowości Guzów, znajduje się zdewastowany, neorenesansowy pałac, otoczony bardzo zaniedbanym parkiem. Pałac połączony jest galerią z kaplicą, odrestaurowaną staraniem miejscowego proboszcza. W kaplicy znajdują się portrety właścicieli Guzowa. Byli nimi: Ogińscy, Łubieńscy i Sobańscy. Tutaj w 1765 r. urodził się Michał Kleofas Ogiński, dyplomata, kompozytor, autor Poloneza "Pożegnanie Ojczyzny".  Jego pomnik stoi na placyku blisko kaplicy. W 1830 r. właściciel Guzowa, Henryk Łubieński, wiceprezes Banku Polskiego, założył cukrownię i wybudował osadę fabryczną. Ostatnimi właścicielami Guzowa byli Sobańscy, wywłaszczeni w 1945 r. W latach 90. XX w. ich spadkobiercy odzyskali pałac, niestety w bardzo złym stanie. 
• 10 km na północny-wschód od Kurdwanowa znajduje się wieś Szymanów, z zespołem pałacowo-parkowym z lat 1898-1902, wzniesionym dla Konstantego Lubomirskiego. Od 1907 r. własność Sióstr Niepokalanek, które prowadzą tu szkołę dla dziewcząt. W kaplicy pałacowej znajduje się figura Najświętszej Marii Panny, z białego karraryjskiego marmuru, dzieło rzeźbiarza Tomasza Oskara Sosnowskiego. We wsi kościół parafialny pw. Najświętszej Marii Panny z ok. 1770 r. (na miejscu wcześniejszego z 1668 r.), rozbudowany w latach 1888-1889 wg projektu Konstantego Wojciechowskiego.
• 10 km na południowy-zachód od Kurdwanowa  jest wieś  Bolimów  z  zachowanym  dawnym  układem urbanistycznym.  Podczas  powstania  listopadowego  stacjonowały  tu  polskie  wojska  z  gen. J. Skrzyneckim. Podczas  I wojny światowej,  nad  Bzurą i Rawką toczyły się  ciężkie walki pomiędzy  wojskami niemieckimi i rosyjskimi. Niemcy użyli tu po raz pierwszy, 31 stycznia 1915 r., bojowych gazów trujących. Pamiątką po tym są dwa gongi pożarowe wykonane z połówek butli po chlorze.

XV w. - Pierwsze wzmianki o wsi Kurdwanów.

1612 r. - Powstanie parafii pw. Bożego Ciała, św. Michała Archanioła i św. Mikołaja biskupa  oraz budowa pierwszego  kościoła  pod tym samym wezwaniem.

1676 r. - Budowa obecnego kościoła w Miedniewicach.

1737 r. - Przeniesienie kościoła z Miedniewic do Kurdwanowa i nadanie  mu  wezwania Bożego Ciała.

1909 r. - Remont kościoła.

1934-1938 - Ponowny remont i rozbudowa kościoła ( przedłużenie nawy  i  dobudowanie wieży).

28 lutego 1864 r. - Pod Kurdwanowem wojska carskie rozbiły oddział powstańczy rotmistrza Konstantego Sokołowskiego.

31 stycznia 1915 r. - Pod pobliskim Bolimowem armia niemiecka użyła po raz pierwszy broni chemicznej przeciw wojskom rosyjskim.

2003 r. - Rozpoczęcie generalnego remontu kościoła, podczas którego pod  zdjętym szalunkiem  odkryto  malowidła  wykonane na modrzewiowych  belkach.

• Na  trasie  pętli zachodniej Szlaku  Drewnianej  Architektury  Sakralnej  znajdują się w pobliżu dwa  ciekawe kościoły. W oddalonej o ok. 28 km na wschód wsi Izdebno Kościelne, znajduje  się  kościół  pw. św. Michała Archanioła, dobudowany  w  latach 1772-1776  do murowanej  XVII-wiecznej kaplicy. Ok. 30 km na północ od Kurdwanowa , we wsi Kampinos  znajduje  się  drewniany kościół  pw. Zwiastowania Najświętszej  Marii Panny z lat  1773-1782. Oryginalna, barokowa fasada  tego  kościoła  wzorowana  jest na  budowlach murowanych.
• Na Turystycznym Szlaku Pielgrzymkowych Obiektów Sakralnych - w  Niepokalanowie  (ok.15 km na północny-wschód od Kurdwanowa) - znajduje się  Sanktuarium Matki  Bożej Niepokalanej i św. Maksymiliana Kolbego, mieszczące się w potężnej bazylice,  wystawionej w  latach 1948-1952  wg projektu  inż. arch. Zygmunta Gawlika. W  klasztorze  o. franciszkanów, zbudowanym w 1927 r. przez o. Maksymiliana, obok sali pamiątek, jest pierwsza kaplica  klasztorna oraz  cela, w której mieszkał  M. Kolbe. W podziemiach  kościoła można obejrzeć Misterium Męki Pańskiej oraz  szopkę  z  wieloma  historycznymi  postaciami.  
• Wieś Szymanów, w której działa zgromadzenie Sióstr Niepokalanego Poczęcia NMP, prowadzące szkołę dla dziewcząt. W kaplicy klasztornej znajduje się figura Matki Bożej Jazłowieckiej, wykonana w 1882 r. z białego karraryjskiego marmuru przez rzeźbiarza Tomasza, Oskara Sosnowskiego. Figura była koronowana diademami papieskimi 9 lipca 1939 r. przez prymasa Augusta Hlonda. W klasztorze znajduje się również gotycki ołtarz z ok.1510 r. przedstawiający Matkę Bożą Bolesną z Chrystusem.