Drewniane skarby Mazowsza - szlak drewnianej architektury sakralnej.

Mazowsze jest niezwykle bogate w przykłady sakralnego budownictwa drewnianego. Na terenie województwa odnotować można ponad 200 godnych uwagi obiektów.

Na obecnym etapie realizacji projektu "Skarbiec Mazowiecki - szlaki turystyczne obiektów sakralnych w Warszawie i na Mazowszu" pragniemy  zachęcić do odwiedzenia i poznania wybranych obiektów.

Na Mazowieckim Szlaku Drewnianej Architektury Sakralnej, któremu nadajemy nazwę Drewniane skarby Mazowsza, będziecie Państwo mogli zwiedzić aż 67 niezwykłych obiektów. Są to w większości mało znane i, choćby z tego powodu, rzadko odwiedzane kościoły i kaplice. Przy typowaniu obiektów braliśmy pod uwagę przede wszystkim ich historię, walory architektoniczne, rolę w lokalnym i ponadlokalnym życiu religijnym. Znajdujące się na szlakach świątynie pozwalają zapoznać się z różnorodnymi, zmieniającymi się w ciągu wieków, formami ich rozplanowania, kształtowania bryły, czy też wyposażenia i zdobienia wnętrza.

Na szlaku Drewniane skarby Mazowsza umieszczone zostały drewniane obiekty sakralne, podzielone na 6 tzw.  pętli: ciechanowską(14 obiektów), ostrołęcką (11), płocką (14), siedlecką (9), warszawską-wschodnią (8) i warszawską-zachodnią (10). W przygotowaniu - pętla radomska (7)

Dla zainteresowanych materiałami drukowanymi wydaliśmy miniprzewodnik "Drewniane skarby Mazowsza" z mapą.

W wieku XVII i XVIII Wodynie wzmiankowano w dokumentach na przemian jako wieś lub jako miasto. Chociaż w obecnym rozplanowaniu miejscowości nie ma wyraźnych śladów założenia lokacyjnego, wieś Wodynie w 1573 r. zyskała prawa miejskie, których została pozbawiona przez rząd carski w 1867 r. W międzyczasie, w 1739 r., Wodynie jako miasto otrzymały przywilej urządzania jarmarków.

Pierwszy kościół drewniany powstał z fundacji ówczesnego właściciela miejscowości Stefana Wodyńskiego w 1445 r., nosił wezwanie Bożego Ciała i znajdował się w miejscu, w którym obecnie w parku podworskim stoi kaplica grobowa dawnych właścicieli Wodyń. Wówczas także zatwierdzona została ostatecznie parafia Wodynie, wydzielona w poprzednim roku z parafii Latowicz.

Ponieważ w czasach potopu szwedzkiego, w 1657 r., Szwedzi spalili budynek kościoła i plebanię, ówczesny proboszcz ks. Krzysztof Choiński wybudował wkrótce, w miejscu poprzedniego, nowy kościół drewniany. Ufundował go własnym kosztem ze wsparciem miejscowej dziedziczki Maryanny z Radzanowa Wybranowskiej, wojewodziny dorpackiej. Kościół otrzymał wezwanie Świętych Apostołów Piotra i Pawła.

W 1776 r. zaistniała konieczność budowy kolejnego kościoła. Istniejąca świątynia chyliła się bowiem ku upadkowi i musiała być rozebrana. Wzniesiony został, już w innym miejscu, stojący do dziś kościół drewniany, którego fundatorką była ówczesna właścicielka Wodyń - Aniela z Rzewuskich Załuska. Z zapisów w księgach parafialnych - zachowanych do dziś od 1658 r. - wiadomo, że kościół został konsekrowany przez biskupa kijowskiego Franciszka Ossolińskiego w 1777 r.

W kwietniu 1831 r., w czasie powstania listopadowego, w pobliskich Iganiach wojska gen. Prądzyńskiego stoczyły zwycięską bitwę z wojskiem rosyjskim. Ciekawostką jest to, że w przeddzień bitwy wojska polskie stacjonowały w Wodyniach.

Pod koniec XIX w. parafia Wodynie należała do dekanatu skórzeckiego, następnie siedleckiego, a od 1940 r. domanickiego.

Drewniany kościół w Wodyniach został wzniesiony w konstrukcji zrębowej (z poziomych bali, łączonych w narożnikach) i oszalowany. Mimo że obecny kościół powstał w okresie, gdy zgodnie z tradycją wznoszono świątynie orientowane (z prezbiterium zwróconym ku wschodowi) jego prezbiterium skierowane jest na północ.

Kościół jest jednonawowy. Nawa zbudowana na planie prostokąta jest szersza od prezbiterium, do którego przylega - zakrystia po jednej i kruchta po drugiej stronie. Wejście do kościoła od frontu wiedzie przez trójdzielną kruchtę - wtopioną w korpus nawowy - i jest osłonięte daszkiem krytym gontem. Podział kruchty na trzy części to pozostałość po dwóch wieżach, stanowiących integralną część fasady kościoła, rozebranych ok. 1800 r. w związku z budową wolno stojącej dzwonnicy.

Front kościoła zwieńczony został trójkątnym szczytem z wnęką, w której umieszczono drewniany krucyfiks.

Nawa nakryta jest dachem dwuspadowym, zaś prezbiterium- trójpołaciowym, ale jest on wspólny dla obu części kościoła. Na dachu krytym gontem szczególnie malowniczo prezentuje się barokowa ośmioboczna wieżyczka na sygnaturkę - najmniejszy z dzwonów kościelnych - z ażurową latarnią, zwieńczoną cebulastym hełmem obitym blachą.

W latach 20. XX w. powstał projekt murowanego kościoła, który miał zastąpić drewnianą świątynię. Nie został on zrealizowany, ale tak bardzo chciano "poprawić" wygląd drewnianego kościoła, by sprawiał wrażenie murowanego, że na wewnętrznych ścianach położono tynk mocowany na trzcinie. Dopiero w latach 90. XX w. został on usunięty, a wewnętrzne ściany wyłożono boazerią świerkową i sosnową. Prace te wykonała grupa górali.

Do kościoła wchodzi się przez drzwi nabite żelaznymi ćwiekami ze starymi, masywnymi zamkami. Nawa i prezbiterium nakryte są wspólnym stropem z fasetą (zaokrąglony narożnik między ścianą a sufitem).

• Barokowy ołtarz główny z 2. poł. XVIII w. (zakupiony przez parafian i zamontowany w kościele podczas generalnego remontu w latach 70. XIX w.) z obrazem przedstawiającym Chrystusa Ukrzyżowanego. W zwieńczeniu postać Boga Ojca oraz głowy aniołów. Po bokach ołtarza umieszczono rzeźby Matki Bożej i św. Jana.
• Barokowe ołtarze boczne z końca XVIII w. W lewym znajdują się dwa obrazy namalowane w 1893 r. przez Franciszka Stelmaskiego: "Święci Apostołowie Piotr i Paweł" oraz w zwieńczeniu ołtarza "Chrzest Chrystusa". W prawym - obraz "Przemienienie Pańskie", a nad nim "Kazanie św. Franciszka Ksawerego" (XVIII w.).
• Nad główną kruchtą ulokowany jest chór muzyczny z umieszczonymi po bokach dwoma zabudowanymi wewnętrznymi balkonami z oknami wychodzącymi na nawę.
• W prezbiterium nad wejściami do zakrystii i kruchty znajdują się tablice w języku łacińskim, jedna - erekcyjna - świadcząca o fundatorce kościoła Anieli z Rzewuskich Załuskiej, druga - upamiętniająca konsekrację świątyni przez biskupa Franciszka Ossolińskiego.
• W prezbiterium znajduje się także zabytkowy krucyfiks.
• Ambona oraz dwa konfesjonały z XVIII w.
• Obrazy wykonane przez tutejszych artystów-samouków, m.in.: "Matka Boża Częstochowska" autorstwa mieszkańca Wodyń, p. Franciszka Soćko, więźnia Auschwitz, będąca wotum dziękczynnym za ocalone życie oraz "Matka Boża Siewna" namalowana w latach 30. XX w. przez nauczycielkę szkoły podstawowej w Wodyniach.

• Brama, pełniąca jednocześnie funkcję dzwonnicy. Jest to budowla ceglana, otynkowana, z końca XVIII w. Zbudowana na planie czworoboku wznosi się na wysokość dwu kondygnacji. Otwór bramny został zamknięty półkolem. Brama przykryta jest namiotowym dachem i zwieńczona latarnią. Dwa dzwony o imionach Piotr i Paweł stanowiące wyposażenie dzwonnicy zostały ufundowane w 1956 r. z ofiar parafian.
• Pozostałości parku dworskiego - za kościołem, na wzniesieniu. Na jego skraju stoi pochodząca z 1854 r. murowana kaplica dawnych właścicieli Wodyń - rodów Załuskich i Newelskich - z kryptą grobową w podziemiach. Właśnie w tym miejscu stał pierwszy kościół w Wodyniach. W kaplicy w przeszłości odprawiane były nabożeństwa z okazji odpustów. Kaplica była wyposażona w ławki, ołtarz i portrety dziedziców Wodyń. W latach 70. i 80. XX w. dokonano remontu kaplicy. Obecnie jest ona zamknięta. 
• Dawny cmentarz grzebalny - w obrębie parku dworskiego. Zachował się tam m.in. nagrobek przyrodnika i mineraloga Jana Filipa Carossiego, z pochodzenia Włocha, który przybył do Polski w czasach panowania króla Stanisława Augusta, w celu poszukiwań złóż mineralnych i rud metali. W pobliskiej Rudzie Wolińskiej zbudował hutę żelaza, której produkcja odbywała się w oparciu o miejscowe złoża rudy darniowej. Carossi jako pierwszy opisał wody mineralne Buska-Zdroju. Opublikował także kilka prac o bogactwach mineralnych Polski. Ożeniony z Polką, osiadł w powiecie siedleckim. Zmarł na cholerę w 1799 r. i został pochowany w Wodyniach. Na jego nagrobku w kształcie filara, na cokole znajduje się łaciński napis: "Stań przechodniu, niezwykłe prochy depczesz". Obok inny nagrobek w stylu klasycystycznym, w 1833 r. został tu pochowany rotmistrz grodzieński - Kazimierz Roszkowski, właściciel majątku Wola Wodyńska. Oba nagrobki są bardzo zniszczone.

Informacje z tablicy w kościele:

Dzieje Parafii Wodynie

1444 r. - Na prośbę proboszcza kolegiaty warszawskiej (dzisiejszej katedry św. Jana) Stefana Wodyńskiego (kanclerza księstwa mazowieckiego, syna dziedzica dóbr Wodynie) dnia 7 października biskup poznański Andrzej Bniński odłączył Wodynie i Wolę Wodyńską od parafii Latowicz za zgodą jej plebana Andrzeja, a dziesięciny swoje z tych wsi darował "przyszłemu" kościołowi w Wodyniach.  

1445 r. - Ksiądz Stefan Wodyński z drzewa dębowego zbudował kościół "wspaniały" pw. Bożego Ciała w miejscu, gdzie obecnie znajduje się kaplica grobowa Załuskich, zwana "kościółkiem". Biskup Andrzej za zgodą kapituły poznańskiej w dniu 5 lipca "przywilejem na pergaminie" ostatecznie zatwierdził erekcję parafii w Wodyniach. Jednocześnie do dziesięcin z Wodyń i Woli Wodyńskiej dodał dziesięciny z siedmiu włók z Seroczyna.

1573 r. - Wodynie uzyskały prawa miejskie.

1657 r. - W czasie potopu szwedzkiego spłonął pierwszy kościół wodyński.

1658 r. - Ks. Krzysztof Choiński własnym kosztem zbudował na tym samym miejscu nowy, drewniany kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła. Murowana zakrystia tego kościoła wraz z podpiwniczeniem służącym do pochówków znaczniejszych osób była prawdopodobnie pozostałością po poprzednim kościele. 

1661 r. - Kościół ten został konsekrowany przez biskupa poznańskiego Wojciecha Tholibowskiego. 

1776 r. - Kiedy drugi kościół popadł w ruinę hrabina Aniela z Rzewuskich Załuska zbudowała trzeci kościół z drzewa sosnowego z obu stron ciosanego, na nowym miejscu, także pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła. Jest to obecny kościół parafialny. 

1777 r. - Dnia 6 czerwca kościół ten został konsekrowany przez biskupa kijowskiego Franciszka Ossolińskiego. 

Około 1800 r. - Kosztem dziedzica dóbr Wodynie Wincentego Załuskiego zbudowano murowaną dzwonnicę, w której zawieszono dwa konsekrowane dzwony z poprzedniej świątyni. Rozebrano zaś dwie drewniane wieże, które stanowiły integralną część fasady obecnego kościoła.

1855 r. - Powstał cmentarz "za wsią" funkcjonujący do chwili obecnej, powiększony w 1892 r., 1982 r. i 2004 r. 

1867 r. - Na mocy ukazu carskiego Wodynie utraciły prawa miejskie.

1869-1879 - Remont kapitalny domu dla służby kościelnej, dzwonnicy, dzwonów, murowanego parkanu, samego kościoła od podmurówki, podwalin, podłogi, okien, po wieżyczkę. Remont organów, ambony i zainstalowanie dużego ołtarza - wszystko to kosztem proboszcza ks. Stanisława Szyszkowskiego i członków Bractwa Opatrzności Bożej. Remont dzwonnicy i zakup dużego ołtarza sfinansowali parafianie. 

1904 r. - Ks. Marcin Grzymała zbudował nową plebanię. 

1956 r. - Konsekracja dwóch nowych dzwonów ("Piotr" i "Paweł"). Zbudowano nową organistówkę. 

W ciągu ostatnich lat kościół od wewnątrz został wyłożony boazerią, uporządkowano cmentarz przykościelny, zbudowano nowe chodniki i parkingi. 

"Haec Ecclesia Matrix Est" 

"Ten kościół jest kościołem macierzystym" dla czterech sąsiednich parafii.  

Jedne z najtragiczniejszych dni w swej historii przeżyły Wodynie na początku II wojny światowej, kiedy to wieś została doszczętnie spalona. Było to konsekwencją dramatycznych walk na tym terenie z oddziałami wojsk niemieckich, toczonych przez polskie oddziały, które próbowały przedostać się do lasów łukowskich

Inne najbliżej położone kościoły "pętli wschodniej" Szlaku Drewnianej Architektury Sakralnej to:

• Żeliszew Podkościelny - kościół pw. Świętej Trójcy. Wieś znajduje się na północ od Wodyń w odległości niewiele ponad 25 km.
• Jeruzal - kościół pw. św. Wojciecha i św. Mikołaja. Jeruzal położony jest na północny zachód od Wodyń w odległości ok. 15 km.
• Zwola Poduchowna - kościół pw. św. Anny. Wieś położona jest ok. 25 km na południe od Wodyń.

INFORMACJE DODATKOWE:

Gdy w latach 70. kręcono film "Noce i dnie", kilka scen nagrywanych było w kościele w Wodyniach. Na trasie "pętli wschodniej" Szlaku Drewnianej Architektury Sakralnej znajdują się także inne kościoły "grające" w filmach: w telewizyjnym serialu "Ranczo" można zobaczyć kościół z Jeruzala, zaś w Mariańskim Porzeczu kręcony był film "Nadzieja" oraz sceny do filmów "Zemsta" i "Boża podszewka".