Drewniane skarby Mazowsza - szlak drewnianej architektury sakralnej.
Mazowsze jest niezwykle bogate w przykłady sakralnego budownictwa drewnianego. Na terenie województwa odnotować można ponad 200 godnych uwagi obiektów.
Na obecnym etapie realizacji projektu "Skarbiec Mazowiecki - szlaki turystyczne obiektów sakralnych w Warszawie i na Mazowszu" pragniemy zachęcić do odwiedzenia i poznania wybranych obiektów.
Na Mazowieckim Szlaku Drewnianej Architektury Sakralnej, któremu nadajemy nazwę Drewniane skarby Mazowsza, będziecie Państwo mogli zwiedzić aż 67 niezwykłych obiektów. Są to w większości mało znane i, choćby z tego powodu, rzadko odwiedzane kościoły i kaplice. Przy typowaniu obiektów braliśmy pod uwagę przede wszystkim ich historię, walory architektoniczne, rolę w lokalnym i ponadlokalnym życiu religijnym. Znajdujące się na szlakach świątynie pozwalają zapoznać się z różnorodnymi, zmieniającymi się w ciągu wieków, formami ich rozplanowania, kształtowania bryły, czy też wyposażenia i zdobienia wnętrza.
Na szlaku Drewniane skarby Mazowsza umieszczone zostały drewniane obiekty sakralne, podzielone na 6 tzw. pętli: ciechanowską(14 obiektów), ostrołęcką (11), płocką (14), siedlecką (9), warszawską-wschodnią (8) i warszawską-zachodnią (10). W przygotowaniu - pętla radomska (7)
Dla zainteresowanych materiałami drukowanymi wydaliśmy miniprzewodnik "Drewniane skarby Mazowsza" z mapą.
Swój obecny wygląd lekowska świątynia zawdzięcza przebudowie, która miała miejsce w 2. poł. XIX w. Wówczas nie tylko wzbogaciła się o dwuwieżową fasadę i poprzedzającą ją kruchtę, ale zyskała także nowe przekrycie wewnątrz - dawny strop płaski zastąpiło sklepienie kolebkowe.
Kto tutaj przyjedzie, będzie miał również okazję zobaczyć XVII-wieczną, dwukondygnacyjną dzwonnicę z cebulastym hełmem - jedyny taki obiekt na Mazowszu!
Według jednych źródeł parafię pw. św. Stanisława erygował ok. 1280 r. biskup płocki Tomasz, według innych miała ona powstać na przełomie XIII i XIV w.
Wówczas powstał też pierwszy kościół w Lekowie, który przetrwał do początków XV w. Na jego miejscu stanęła kolejna świątynia drewniana. Nie do końca wiadomo, czy ten właśnie obiekt przetrwał przez kolejne trzy stulecia, czy też na przełomie XVI i XVII w. zastąpił go kolejny kościół. W każdym razie z wizytacji przeprowadzonej w 1609 r. wynika, że do drewnianego kościoła przylegała kaplica św. Anny, ufundowana wraz z ołtarzem w 1602 r. przez wojskiego płockiego, Hieronima Dunin-Wolskiego.
Została ona, wraz z kościołem, zastąpiona w latach 1772-1773 zachowaną do dzisiaj świątynią, której budowę rozpoczął w 1772 r. miejscowy proboszcz, ks. Józef Kawczyński, a dokończono ją rok później, już po jego śmierci.
W 2. poł. XIX w. świątynia znajdowała się w bardzo złym stanie. Dopiero w 1870 r. gruntowny remont, dokonany przez miejscowego proboszcza ks. Hipolita Waśniewskiego wraz z parafianami, przyczynił się do uratowania obiektu i do ... zmiany jego wyglądu. Wówczas to - jak pisał rok później "Przegląd Katolicki": "dwie wieże szczytowe, zupełnie spróchniałe obalono, a nowe wybudowano". Ponadto m.in. dobudowano chór muzyczny i dwie kruchty do nawy, wewnątrz zamieniono strop płaski na pozorną kolebkę, wykonano nową podmurówkę i wymieniono znaczne części zniszczonego drewna.
"Skutkiem dopełnionej tej reparacji, kościół lekowski, co do trwałości równy jest prawie nowemu, a estetycznością swoją miłe czyni wrażenie na sercu, i zachęca do modlitwy" - tak pisał w 1871 r. cytowany już "Przegląd Katolicki". W takim stanie kościół trwa już przez kolejne stulecia, a ostatni jego remont przeprowadzono w 2007 r.
CIEKAWOSTKI
Generalny remont kościoła, wykonany w 1870 r. wyceniono na 7168 rubli i 19 kopiejek. Jak pisał rok później "Przegląd Katolicki": "Połowę z tego, to jest rs 3,600, objęte anszlagiem, parafjanie lekowscy za pozwoleniem rządu, z dobrowolnych składek wnieśli. Drugą zaś połowę, ks. Hipolit Waśniewski, proboszcz parafji Lekowy [...] na roboty, upiększenia, malowania i inne potrzeby, z własnych funduszów wypłacił".
Patrząc na dzisiejszy kościół w Lekowie trudno uwierzyć, że swój obecny wygląd zawdzięcza on rozbudowie, przeprowadzonej w 1870 r. Dzięki temu jest obecnie jedną z największych świątyń na Mazowszu. Sam jej korpus nawowy jest większy od całej świątyni w Przedwojewie, znajdującej się na tej samej pętli.
Jak wiadomo z wizytacji przeprowadzonej w 1775 r., a więc zaledwie dwa lata po zakończeniu budowy, kościół w Lekowie miał już "dwie wieżyczki przy facjacie większego chóru dla wzmocnienia i ozdoby". Prawie wiek później zostały one zastąpione dwoma wieżami, które dostawiono do nawy, do niej zaś dobudowano chór muzyczny i dwie kruchty. I tak, już bez większych zmian, kościół prezentuje się dzisiaj.
Jest zatem budowlą orientowaną, czyli usytuowaną na osi wschód-zachód, z prezbiterium skierowanym na wschód. Został wzniesiony w konstrukcji zrębowej, którą z zewnątrz oszalowano i w późniejszych latach wzmocniono lisicami. Jak już zostało wcześniej powiedziane, korpus nawowy zbudowano na planie prostokąta (17,60 x 12,90 m), który od wschodu łączy się z węższym prezbiterium (12,40 x 8,10 m), zamkniętym ścianą prostą. Do prezbiterium od południa dobudowana jest zakrystia, od północy kruchta poprzedzona niewielkim przedsionkiem. Natomiast przy nawie od zachodu znajduje się wspomniana wcześniej dwuwieżowa fasada, poprzedzona kruchtą główną, natomiast od południa dobudowana jest do nawy niewielka kruchta boczna.
Warto zwrócić uwagę na wygląd konstrukcji dachowej, ponieważ wspólny dach dwuspadowy, o jednakowym rozstawie krokwi, znajduje się nad nawą główną i prezbiterium. Natomiast boki nawy osłaniają przedłużenia połaci dachu znajdującego się nad główną częścią nawy. Kruchtę główną przykrywa daszek dwuspadowy, zaś pozostałe dobudówkami daszki pulpitowe. Wszystkie te dachy, podobnie jak wieże ze strzelistymi hełmami, pokryte są blachą. Na kalenicy, pod koniec nawy, została umieszczona czworoboczna wieżyczka na sygnaturkę.
Po wejściu do świątyni naszym oczom ukazuje się trójnawowe wnętrze, rozdzielone trzema parami słupów, stylizowanych na kolumny toskańskie. Nad nawą główną i prezbiterium znajduje się ukształtowana w 1870 r. wspólna pozorna kolebka, nad nawami bocznymi półkolebki.
- Na belce tęczowej, usytuowanej pomiędzy nawą a prezbiterium, znajduje się rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego, datowana na XVII w.
- Przebudowa z 1870 r. zaważyła nie tylko na wyglądzie kościoła, ale również na jego wyposażeniu. Wkrótce po jej zakończeniu barokowe ołtarze wymieniono na nowe, czyli pochodzące z końca XIX w. W polu środkowym ołtarza głównego znajduje się starszy obraz "Matka Boża z Dzieciątkiem", pochodzący rzekomo sprzed 1694 r. Jest on zasuwany obrazem "Św. Stanisław", zaś górne pole ołtarza zdobi obraz "Święta Trójca", datowany na 2. poł. XIX w., a przypisywany Kazimierzowi Alchimowiczowi. Ten malarz jest na pewno autorem obrazu "Przemienienie Pańskie", wykonanego w 1872 r., a znajdującego się w lewym ołtarzu bocznym. W prawym ołtarzu bocznym umieszczona jest figura Chrystusa Ukrzyżowanego.
- Na chórze muzycznym, usytuowanym nad wejściem głównym i wspartym na czterech słupach w obudowie z 1857 r., umieszczony jest instrument pochodzący z 1925 r., a wykonany w fabryce Antoniego Adolfa Homana w Warszawie.
- W podłogę prezbiterium wkomponowana jest marmurowa płyta nagrobna wojskiego płockiego Hieronima-Dunin Wolskiego, pochodząca z początku XVII w. Pierwotnie znajdowała się ona w ufundowanej przez niego kaplicy, która istniała przy poprzednim kościele. Gdy ten został w latach 1772-1773 zastąpiony istniejącą do dzisiaj świątynią, tablicę umieszczono w prezbiterium.
Teren przykościelny otoczony jest ceglanym murkiem na kamienno-betonowym podmurowaniu, do którego prowadzą wejścia od wschodu (ze wsi) i z zachodu (od strony cmentarza).
- Na północ od kościoła znajduje się piaskowcowy nagrobek w formie krzyża Mikołaja Waśniewskiego (zmarłego w 1843 r.), ufundowany przez jego syna, ks. Hipolita Waśniewskiego, "kanonika honorowego katedry płockiej, proboszcza parafii Lekowo", który również został w tym miejscu pochowany (zmarł w 1886 r. w Warszawie).
- Poza terem przykościelnym, przy drodze na oddalony o 100 m cmentarz grzebalny, na południowy-zachód od kościoła stoi drewniana dzwonnica. Pochodząca prawdopodobnie z XVII w., została wzniesiona na planie kwadratu o boku 6,10 m. Jej konstrukcję stanowią drewniane słupy, które wzmocniono ryglami i zastrzałami. Dwukondygnacyjna, z dolną kondygnacją szerszą, rozdzieloną daszkiem okapowym. Ściany z zewnątrz są oszalowane, w górnej części z każdej strony znajdują się po cztery prześwity dzwonowe. Kryta cebulastym hełmem - niespotykanym w tego typu dzwonnicach mazowieckich - bitym gontem, zwieńczona latarnią z krzyżem
Około 1280 r. - Biskup płocki Tomasz erygował parafię pw. św. Stanisława.
Koniec XIII w. - Wybudowano pierwszy kościół w Lekowie, prawdopodobnie zniszczony podczas najazdu krzyżackiego w 1409 r.
1385 r. - Wieś wzmiankowana po raz pierwszy (jako Lecowo), stanowiła wówczas własność szlachecką.
1609 r. - W opisie wizytacyjnym wzmiankowany jest drugi kościół, z kaplicą św. Anny, który istniał do poł. XVIII w.
1772-1773 - Budowę zachowanej do dzisiaj świątyni rozpoczął ks. Józef Kawczyński, a dokończono ją rok później, już po jego śmierci.
1827 r. - We wsi Lekowo jest 21 domów i 156 mieszkańców.
1870 r. - Rozbudowa kościoła poprzez m.in. dostawienie wież i kruchty.
1884 r. - Miejscowa parafia należy do dekanatu ciechanowskiego diecezji płockiej i liczy 4020 wiernych.
1884 r. - We wsi Lekowo jest 18 domów i 261 mieszkańców.
1975-1976 - Gruntowny remont świątyni.
2006 r. - Parafia w Lekowie, którą tworzy 24 miejscowości, należy do dekanatu Ciechanów-Zachód diecezji płockiej i liczy 3548 wiernych.
2007 r. - Ostatni remont świątyni.
Kościół w Lekowie jest jednym z 14 obiektów usytuowanych na "pętli ciechanowskiej" Szlaku Architektury Drewnianej. W jego najbliższym sąsiedztwie znajdują się kolejne kościoły drewniane, należące do tej samej pętli:
- Drogiszka - miejscowość położona 14 km na północny-zachód od Lekowa (dojazd przez Niedzbórz), z kościołem filialnym pw. ŚwiętegoKrzyża, pochodzącym z 1. poł. XVII w.
- Grzebsk - miejscowość położona 30 km na północ od Lekowa (dojazd przez Regimin, Szulmierz, Grudusk i Dzierzgowo), z kościołem parafialnym pw. św. Leonarda, pochodzącym z 1712 r.
- Kraszewo - miejscowość położona 16 km na południowy-wschód od Lekowa (dojazd przez Ciechanów), z kościołem parafialnym pw. Świętej Trójcy, pochodzącym z 2. poł. XVI w. (część murowana) i poł. XVIII w. (część drewniana).
- Przedwojewo - miejscowość położona 8 km na wschód od Lekowa (dojazd przez Ciechanów), z kościołem filialnym pw. Przemienienia Pańskiego i św. Stanisława, pochodzącym z 2. poł. XVIII w.