Szlak " Sakralne Perły Mazowsza" to pierwszy etap prezentacji najcenniejszych obiektów sakralnych na Mazowszu. Znajdą się na nim zarówno zabytki tej klasy, co katedra w Płocku, jak i sanktuarium w Loretto, czy kaplica w Choszczówce, związana ze sługa Bożym kard. Stefanem Wyszyńskim. O ich znaczeniu decydują zarówno walory historyczne, jak i religijne - wiele z nich to interesujące miejsca pielgrzymkowe lub związane z wybitnymi postaciami polskiego życia religijnego i patriotycznego.

W 1425 r. królWładysław Jagiełło zatrzymał się na odpoczynek w wiosce Gotardowa Wola,urzeczony serdecznym przyjęciem mieszkańców, nadał wsi prawa miejskie i zmieniłjej nazwę na Zwoleń. W mieście zbudowany został pierwszy drewniany kościół pw.Krzyża Świętego i św. Katarzyny, a w 1440 r. erygowano parafię. Dzięki swemupołożeniu i nadanym przywilejom (jarmarki obchodzone 3 maja i 14 września, tj.w czasie przypadających świąt kościelnych) miasto szybko się rozwijało. W roku1558 pożar strawił wiele drewnianych domów, w tym drewniany kościół. Po tymnieszczęściu mieszczanie zostali zwolnieni z podatków na 10 lat i zobowiązanido odbudowy kościoła.

Budowa kościołamurowanego w stylu gotyckim została ukończona w 1595 r. Około 1610 r.dobudowano do niego w stylu renesansowym kaplicę rodową Kochanowskich fundacjiAdama Kochanowskiego, bratanka czarnoleskiego poety. W latach 1620-1630dobudowano również kaplicę rodową Owadowskich. W kolejnym pożarze miasta w 1907r. ocalał jedynie murowany kościół z plebanią. Po wybuchu I wojny światowej w1914 r. wojska niemieckie zajęły świątynię na szpital, zdewastowały wyposażeniekościoła i sprofanowały przykościelny cmentarz.

W 1919 r. zewzględu na bezpieczeństwo wiernych świątynia została zamknięta z powodu złegostanu technicznego. Podczas koniecznych prac remontowych prowadzonych w 1920 r.nie uwzględniono zabytkowego charakteru świątyni. Dopiero w połowie lat 20. XXw. podjęto decyzję o przebudowie
i powiększeniu kościoła. Dobudowano dwie nawy boczne połączone z kaplicąOwadowskich
i Kochanowskich oraz obudowano wieżę, zmieniając jej kształt architektoniczny.Świątynię otoczono murowanym ogrodzeniem. Wykonano również nowe mensy doołtarzy i we wnętrzu świątyni ułożono kamienną posadzkę. Przebudowę kościoła ijego wyposażenie ukończono w 1934 r. Kościół przetrwał bez większychuszczerbków II wojnę światową.

Podczas gaszeniapożaru, który wybuchł na poddaszu świątyni w 1979 r., całe jej wnętrze zostałozalane wodą. Dzięki ofiarności parafian szkody zostały szybko usunięte.

Dzięki funduszom unijnym w latach 2010-2012 przeprowadzono wielekompleksowych prac remontowo-restauracyjnych w świątyni i w starej plebanii.Wymieniono m.in.: dach, posadzkę, stolarkę okienną
i drzwiową. Zmodernizowano instalację grzewcza, wentylacyjną i elektryczną.Obiekt został dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych oraz zabezpieczonyprzed włamaniami i pożarami. Konserwacji poddano starą polichromię w całymkościele i ponad 60 zabytków ruchomych. Odnowiono również kaplicę rodową Kochanowskichwraz z kryptą grobową, do której można obecnie wejść.

Kościół pw.Podwyższenia Krzyża Świętego w Zwoleniu został wzniesiony w latach 1570-1595 wstylu gotyckim jako jednonawowy, orientowany, z wolno stojącą dzwonnicą. Napoczątku XVI w., po dobudowaniu dwóch kaplic: Kochanowskich i Owadowskich,kościół uzyskał kształt krzyża łacińskiego. Obie kaplice nawiązują do kaplicyzygmuntowskiej na Wawelu. Zostały one zbudowane w stylu renesansowym na rzuciekwadratu z ośmiobocznymi kopułami zwieńczonymi latarnią z ośmioma okienkami.KaplicaKochanowskichpowstała zfundacji Adama Kochanowskiego,bratanka poety.

Po dobudowaniu nawbocznych w latach 20. XX w. wnętrze kościoła otrzymało kształt trójnawowejbazyliki. Poprzez dobudowę naw zostały zlikwidowane gotyckie okna. Obecniewnętrze jest doświetlone przez niewielkie okna w nawach bocznych i w nawiegłównej ponad nawami bocznymi.

Sklepienia nawygłównej i prezbiterium wykonano w 1919 r. w miejsce drewnianych sufitów. Wolno stojącągotycką dzwonnicę wbudowano w ścianę szczytową kościoła. Jej zwieńczenie nawiązujedo kościoła mariackiego w Krakowie. W wieży znajdują się trzy dzwony, w tymnajstarszy jest fundacji Kochanowskich. W murach świątyni możemy odnaleźć różnestyle architektoniczne: gotycki i renesansowy oraz fragmenty rozbudowy zostatnich stu lat.

• Zabytkowe kropielnice, nad którymi wiszą późnobarokowe XVIII-wieczne krzyże. - przy wejściach do kościoła
• Barokowa drewniana ambona z XVIII w. - w nawie głównej
• Dwa pseudo barokowe żyrandole z XIX w. - w nawie głównej
• Ołtarz główny z obrazem „Matka Boża Królowa Polski” i XIX-wiecznym pseudo barokowym krucyfiksem oraz figurami świętych apostołów Piotra i Pawła.
• Dwa freski nawiązujące do wezwania kościoła: Znalezienia Krzyża Świętego
  i alegorii Edyktu Mediolańskiego. - na ścianach prezbiterium
• Dwa ołtarze boczne: lewy - Opatrzności Bożej, zwany również ołtarzem św. Józefa oraz prawy - Matki Bożej Różańcowej, zwanej Matką Bożą Zwoleńską, z obrazem „Matka Boża z Dzieciątkiem na sierpie księżyca” z 1. poł. XVII w.
• Okrągła rzeźba z 1901 r. z krzyżem w środku i słowami na obwodzie: „Raz na dzień za ucałowanie tego krzyża umieszczonego w kościele i odmówienie Ojcze nasz 100 dni odpustu”. - nad chrzcielnicą
• Tablice, m.in.: upamiętniająca 20-lecie pontyfikatu papieża Jana Pawła II r. i ku czci poległych i zamordowanych w latach 1939-1945. - w kruchcie kościoła
• Kaplica rodowa Kochanowskich, zwana kaplicą św. Franciszka, o czym świadczą skrzyżowane dłonie (jedna - Pana Jezusa, a druga - św. Franciszka). Na ścianie wschodniej widnieje malowidło wykonane techniką fresku przedstawiające św. Jana Chrzciciela i św. Pawła. W centrum znajduje się obraz „Jezus Miłosierny”. Pod ścianą stoi drewniany ołtarz z tabernakulum, w którym przechowywane są relikwie św. Faustyny. Wykonany w 2003 r. ołtarz zakrywa zabytkową kamienną mensę. Wykute w czerwonym chęcińskim marmurze popiersie Jana Kochanowskiego umieszczone
  w ścianie kaplicy stanowi dziś jego jedyny, najbardziej  autentyczny wizerunek. Powstało ono ok. 30 lat po śmierci poety. Witrażowe okna przedstawiają popiersie papieża Jana Pawła II i herb Kochanowskich „Korwin”. W kaplicy oprócz nagrobka poety znajdują się także epitafia, m.in. rodziców Jana z Czarnolasu. W kaplicy można wejść do krypty z sarkofagiem Jana Kochanowskiego.
• Kaplica rodowa Owadowskich fundacji Zuzanny Wołuckiej, wnuczki Jana Kochanowskiego, z ołtarzem św. Stanisława Szczepanowskiego z lat 30. XVII w. W centrum ołtarza widnieje płaskorzeźba przedstawiająca morderstwo św. biskupa Stanisława ze Szczepanowa. Figury ołtarzowe przedstawiają św. Salomeę i św. Kingę. Z pozostałych elementów ołtarza warto zwrócić uwagę na XVII-wieczny obraz „Św. Piotr” i pseudogotycki krzyż z XIX w. Scenę nadania praw miejskich Zwoleniowi przez króla Władysława Jagiełłę przedstawia fresk autorstwa Z. Gedliczki z 1948 r. Kaplica Owadowskich posiadała kryptę grobową, w której chowano dziedziców ze Strykowic Górnych oraz zamożniejszą szlachtę i mieszczan zwoleńskich. Obecnie krypta jest zasypana.

• Teren przykościelny jest ogrodzony murem z czerwonej cegły.
• Na terenie przykościelnym zachował się pomnik nagrobny.
•  Epitafia i mało czytelne napisy nagrobne oraz grota lourdzka i kaplica przedpogrzebowa z 1901 r. - na zewnętrznych murach kościoła
• W odnowionej starej plebanii urządzono Centrum Regionalne Nekropolii Jana Kochanowskiego z ekspozycją muzealną obejmującą pamiątki ufundowane przez rodzinę Kochanowskich, m.in.: kielich Hieronima Kochanowskiego z 1661 r., barokowy ornat z herbem Kochanowskich „Korwin”, pochodzące z XVII-XVIII w. monstrancje, kielichy, pacyfikały oraz zabytkowe księgi i obrazy.
• Pomnik Jana Kochanowskiego dłuta Władysława Jani, ustawiony na rynku w 1961 r.
• W Zwoleniu można ponadto odnaleźć: dwa inne pomniki Jana z Czarnolasu, w tym jeden z Urszulką oraz pomnik króla Władysława Jagiełły, założyciela miasta.

1425 r. - Nadanie przez  króla Władysława Jagiełłę wiosce GotardowaWola praw miejskich magdeburskich i nowej nazwy Zwoleń.

1440 r. - Erygowanie parafii pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Zwoleniu.

1558 r. - Zniszczenie drewnianego kościoła podczas pożaru miasta.

1570-1595 - Budowa kościoła murowanego.

1584 r. - Zgodnie z życzeniem Jan Kochanowski zostałpochowany w świątyni zwoleńskiej.

1610 r. - Dobudowa do kościoła kaplicy Kochanowskich.

1620-1630 - Dobudowa kaplicy Owadowskich.

1907 r. - Kościół z plebanią ocalał podczas wielkiego pożaru miasta.

1914-1918 - Podczas I wojny światowej zajęcie świątyni na szpital przez wojskaniemieckie i dewastacja
wyposażenia kościoła oraz sprofanowanie przykościelnego cmentarza.

1919 r. - Zamknięcie kościoła ze względu na zły stan techniczny ibezpieczeństwo wiernych.  
1920-1934 - Remont i rozbudowakościoła, powstają dwie nawy boczne i wieża kościoła.

1939-1945r. - Świątynia szczęśliwie ocalała podczas II wojnyświatowej.

1979 r. - Częściowe zniszczenie wnętrza świątyni podczas pożaru kościoła iprzeprowadzenie remontu.

2010-2012 - Prowadzenie prac remontowo-restauracyjnych.

2012 r. - 24 czerwca otwarcie krypty i muzeum Jana Kochanowskiego.

• Kościół parafialny pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Górze Kalwarii
• Kościół pw. św. Rocha w Jasieńcu
• Kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Pieczyskach
• Kościół i klasztor bernardynów pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Radomiu