Najstarszą i najcenniejszą świątynią Płocka jest bazylika katedralna pw. Wniebowzięcia NMP. Góruje ona nad Wzgórzem Tumskim od końca XI w. Najpierw była to budowla drewniana, a następnie murowana.

 

Katedra zbudowana została z ciosów kamiennych w stylu romańskim w latach 1129-1144 z fundacji biskupa płockiego Aleksandra z Malonne. W 1156 r. w świątyni zamontowano piękne brązowe drzwi wykonane w Magdeburgu na zamówienie bp. Aleksandra z Malonne. W niewyjaśnionych okolicznościach pod koniec XIII w. znalazły się one w soborze Mądrości Bożej w Nowogrodzie Wielkim, gdzie znajdują się do dziś. Od 1981r. wierna kopia drzwi zaliczana jest do najwybitniejszych dzieł sztuki romańskiej w Polsce.

 

Od XII w. rozwija się tu kult św. Zygmunta, którego relikwie znajdują się w hermie (rodzaj relikwiarza) podarowanej kościołowi w 1370 r. przez króla Kazimierza Wielkiego.

 

Po pożarze w 1530 r. katedra została gruntownie przebudowana w stylu renesansowym pod kierunkiem architekta Jana Baptysty z Wenecji. Wówczas zbudowano kopułę nad transeptem kościoła i przedłużono prezbiterium, do którego dobudowano zakrystię, skarbiec i kapitularz. Jednocześnie urządzono wnętrze katedry. W latach 1784-1787 z inicjatywy biskupa płockiego Michała Poniatowskiego przebudowano świątynię w stylu klasycystycznym. W 1825 r. w kaplicy zwanej Królewską złożono szczątki Władysława Hermana i Bolesława III Krzywoustego. W 1900 r. ze względu na bardzo zły stan katedry Kapituła płocka podjęła decyzję o jej generalnym remoncie. Projekt przebudowy katedry w stylu neorenesansowym wykonał architekt Stefan Szyller. Biskup Jerzy Szembek 8 listopada 1903 r. dokonał rekonsekracji świątyni. Papież Pius X 1 lipca 1910 r. obdarzył katedrę płocką tytułem bazyliki mniejszej. W 1991 r. nawiedził katedrę papież Jan Paweł II.